5 min read
Opublikowano: 22 maja 2024
Płodność u ludzi to zdolność do rozrodu, a więc wytwarzania gamet, poczęcia dziecka i donoszenia ciąży. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy stają się płodni jako nastolatkowie, po okresie dojrzewania płciowego. Musimy jednak pamiętać, że płodność nie jest nam dana raz na zawsze. Zmienia się wraz z wiekiem, dotykającymi nas chorobami czy stylem życia. Zanim dojdziemy do momentu podjęcia decyzji o zostaniu rodzicem, warto zwrócić uwagę na czynniki, które mogą negatywnie i pozytywnie wpłynąć na naszą płodność oraz zrobić badania, które ją ocenią.
PŁODNOŚĆ
Okres maksymalnej płodności kobiet przypada na 20-25 rok życia. Wraz z wiekiem ich rezerwa jajnikowa oraz jakość komórek jajowych ulegają obniżeniu. O ile zdrowa 30-latka ma ok. 20% szans na zajście w ciążę podczas jednego cyklu, o tyle u kobiety w wieku 40 lat szanse te spadają do zaledwie 5%. To samo dotyczy jakości plemników, która również ulega pogorszeniu wraz z wiekiem mężczyzny.
Niektóre choroby mogą ograniczać naszą zdolność do prokreacji. Do głównych wrogów płodności zaliczamy endometriozę, choroby autoimmunologiczne, zespół policystycznych jajników czy otyłość.
Na naszą płodność wpływa to, z jaką dbałością i szacunkiem traktujemy nasz organizm. Palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, przyjmowanie narkotyków wiąże się m.in. z uszkodzeniem materiału genetycznego (DNA) gamet. Nadwaga i otyłość zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, skutkuje zaburzeniami hormonalnymi i potencjalnymi problemami prokreacyjnymi.
Mężczyźni stosujący anaboliki muszą pamiętać, że powodują one nie tylko zaburzenia erekcji, ale są też jedną z częstszych przyczyn nieprawidłowej spermatogenezy.
Chcąc jak najdłużej zachować płodność, warto stosować dietę bogatą w antyoksydanty, pamiętać o regularnej aktywności fizycznej i zrezygnować z używek.
JAK ZADBAĆ O PŁODNOŚĆ I CO JEJ SZKODZI?
1. Niedowaga: spadek masy ciała i utrata tkanki tłuszczowej może prowadzić do nieregularnych miesiączek, a nawet ich zatrzymania. W konsekwencji nie dochodzi do owulacji, co z kolei wyklucza ciążę do czasu jej przywrócenia. Powrót do prawidłowego poziomu masy ciała zwykle przywraca regularny cykl, mimo to mogą pojawić się długofalowe konsekwencje. U mężczyzn znacząca utrata masy ciała prowadzi do obniżenia, bądź czasowej, utraty płodności.
2. Nadwaga: Pacjentki o zwiększonym BMI, które jednocześnie cierpią na PCOS mogą odzyskać regularne cykle i owulację po zmniejszeniu masy ciała o 5-10%.
3. Endometrioza: choroba objawiająca się głównie bolesnymi miesiączkami i współżyciem może uszkadzać zarówno jajowody, jak i sam jajnik. Jej wczesne wykrycie może potencjalnie poprawić szanse na zajście w ciążę.
4. Używki: Palenie papierosów wpływa negatywnie na każdym poziomie płodności u kobiet. Negatywnie oddziałuje na aktywność hormonalną, zmniejsza rezerwę jajnikową, liczbę komórek jajowych, obniża ich jakość i może prowadzić do wcześniejszej menopauzy. Negatywnie wpływa też na receptywność endometrium (tak nazywamy zdolność macicy do zagnieżdżenia się zarodka), zwiększa też ryzyko ciąży pozamacicznej jajowodowej.
5. Jak każda rzecz w nadmiarze, także aktywność fizyczna może być szkodliwa dla zdrowia. W przypadku zbyt dużej ilości treningów możemy doprowadzić do czynnościowego braku miesiączki- FHA (Functional Hypothalamic Amenorrhea). Szczególnie dotyczy to zawodowych sportowczyń uprawiających biegi, u których występuje niska zawartość tkanki tłuszczowej.
6. Natomiast wg. wytycznych WHO zalecana aktywność fizyczna to 150-300 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności. W tej ilości nie jest to szkodliwe, a wręcz może wpływać pozytywnie na płodność w perspektywie krótko i długoterminowej. Co jeszcze pomaga?
7. Akupunktura. Według części badań akupunktura może poprawiać ukrwienie macicy i jajników, może przynosić ulgę w endometriozie, działać relaksacyjnie, a także poprawić wyniki leczenia niepłodności.
Zdrowy tryb życia, sport i właściwa dieta zarówno u kobiet jak i mężczyzn ma ogromny wpływ na płodność. U mężczyzn i chłopców wczesne wykrycie oraz leczenie nieprawidłowości w obrębie jąder może spowodować wręcz uratowanie przyszłej płodności. Pamiętajmy też, że przynajmniej w części chorób onkologicznych można i wręcz trzeba uwzględnić podczas leczenia choroby nowotworowej element zachowania płodności (ang. Oncofertility), która może w innym przypadku zostać bezpowrotnie utracona.
BADANIE PŁODNOŚCI U KOBIET. CO TO JEST REZERWA JAJNIKOWA?
W ten sposób nazywamy potencjał rozrodczy kobiety. Chodzi o liczbę pierwotnych pęcherzyków obecnych w jajnikach, z których powstają dojrzałe komórki jajowe. Już od urodzenia ilość pęcherzyków ulega stałemu zmniejszaniu. W okresie życia płodowego u dziewczynki jest ich około milion, natomiast do czasu pierwszej miesiączki jest ich już tylko ok. 400-600 tys.
Z każdym cyklem kobiety liczba pęcherzyków maleje, chociaż między 20. a 30. rokiem życia ten proces jest jeszcze powolny. Dlatego określa się to jako okres największej płodności kobiety.
Szybkość zmniejszania się rezerwy jajnikowej jest indywidualny. Statystycznie jednak, szczególnie po 35. roku życia, ten proces przyspiesza i zajście w ciążę staje się coraz trudniejsze. U kobiety, która skończyła 30 lat liczba komórek jajowych gotowych do zapłodnienia to zaledwie ok. 15% wszystkich, z którymi się urodziła.
JAK MOŻNA SPRAWDZIĆ POZIOM REZERWY JAJNIKOWEJ?
Określa się go za pomocą badania poziomu AMH (hormonu anty-müllerowskiego) we krwi. Hormon AMH produkowany jest przez komórki ziarniste pęcherzyków znajdujących się w jajnikach. Wynik AMH umożliwia zatem określenie potencjału rozrodczego kobiety, może pomóc w zdiagnozowaniu zespołu jajników policystycznych (PCOS), jak i przedwczesnego wygasania czynności jajników (POF, przedwczesna menopauza).
Prawidłowy zakres hormonu antymüllerowskiego jest szeroki i zależy od m.in. od wieku kobiety. Wynik AMH zawsze należy skonsultować z lekarzem, który go zinterpretuje i w razie potrzeby zaproponuje dalsze postępowanie lub zleci kolejne badania.
KIEDY WYKONAĆ BADANIE AMH?
Badanie AMH można wykonać w każdym momencie życia.
– przed planowaną ciążą,
– przy współistniejącej chorobie autoimmunologicznej,
– przed planowaną operacją w obrębie narządów rodnych,
– przy nieregularnych cyklach miesiączkowych.
JAK WYGLĄDA TAKIE BADANIE? CZY MUSZĘ SIĘ DO NIEGO SPECJALNIE PRZYGOTOWAĆ?
Stężenie hormonu antymüllerowskiego bada się z krwi, a wynik otrzymuje się już po kilku dniach roboczych. Oznaczenie AMH można wykonać o dowolnej porze dnia. Nie ma też konieczności robienia go na czczo, co więcej, można wykonać je w dowolnym dniu cyklu menstruacyjnego.
Określenie poziomu hormonu antymüllerowskiego pozwala ocenić liczbę i jakość pęcherzyków jajnikowych, które mogę dojrzeć do zdolnych do zapłodnienia komórek jajowych. Według standardowej definicji prawidłowy poziom AMH mieści się w normach 1,4 a 4,5 ng/ml.
BADANIE PŁODNOŚCI U MĘŻCZYZN
Mężczyzna powinien wykonać badanie nasienia, które pozwala precyzyjnie ocenić takie parametry spermy jak: liczba plemników, ich morfologia, ruchliwość. Ocenia się dodatkowo objętość, barwę, gęstość i lepkość ejakulatu. Najnowsze wytyczne WHO określają za normę 16 mln plemników w 1 ml nasienia, w całym ejakulacie powinno się znajdować 39 mln plemników.
JAK WYGLĄDA BADANIE NASIENIA I GDZIE MOŻNA JE PRZEPROWADZIĆ?
Badanie nasienia wykonuje się w każdej klinice leczenia niepłodności. Polega ono na pobraniu próbki męskiego ejakulatu, który następnie trafia do analizy laboratoryjnej.
Badanie nasienia, podobnie jak AMH, warto zrobić profilaktycznie jeszcze zanim pojawią
się problemy z uzyskaniem ciąży.
Materiał przygotowany przez ekspertów Kliniki Invimed: dr. Marcina Trzeciaka, ginekologa-położnika z Kliniki Invimed Wrocław, dr. Magdalenę Czekańską-Rawską, ginekologa-położnika, specjalistkę endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości Invimed Warszawa Mokotów i dr. Grzegorza Ziółkowskiego ginekologa-położnika Kliniki Invimed Warszawa Praga.
