CZTERY PYTANIA O PRZEMOC SEKSUALNĄ

Pexels

Opublikowano: 22 czerwca 2023
Ostatnia aktualizacja: 27 września 2024

Przemocy seksualnej doznają nie tylko kobiety – może ona dotyczyć każdego z nas. Jak ją rozpoznać, jakie są jej konsekwencje oraz jak pomóc osobie, która jej doświadczyła wyjaśnia psycholożka i seksuolożka Anna Ciucias.

PRZEMOC SEKSUALNA – PRZYBLIŻENIE ZJAWISKA

Przemocą seksualną są wszelkie formy zachowań, które skutkują niechcianym kontaktem w sferze seksualnej.

Przykłady niektórych z nich:

  • zgwałcenie, doprowadzenie innej osoby do współżycia lub innych aktywności seksualnych poprzez szantaż, presję, odurzenie lub wykorzystanie stanu nieświadomości
  • celowe sprawianie bólu, zmuszanie do kontaktów seksualnych z osobami trzecimi.
  • wymuszanie nieakceptowalnych aktywności, niechciane dotykanie miejsc intymnych lub całowanie, obmacywanie, naciskanie na okazanie „dowodu miłości” itp.

Konieczne jest, by każda osoba miała możliwość każdorazowo wyrazić — świadomie i dobrowolnie — zgodę. Zgodę na aktywności w sferze seksualnej (jakie by one nie były) i w każdym momencie móc tę zgodę wycofać. 

Osoba, która jest pod wpływem substancji psychoaktywnych (tj. odurzona alkoholem, narkotykami, otruta, nieprzytomna lub śpiąca) nie ma zachowanej pełnej świadomości. 

Jeśli ktoś doprowadza przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem inną osobę do obcowania płciowego lub innych czynności seksualnych, popełnia przestępstwo. 

Milczenie, brak oporu lub protestu nie mogą być traktowane jako świadoma zgoda (consent)! 

Statystyki mówią1, że najczęściej osobami doznającymi przemocy na tle seksualnym są kobiety oraz osoby transpłciowe. Nie oznacza to jednak, że mężczyźni nie doznają przemocy na tle seksualnym. 

Przemoc jest demokratyczna i dotyczy wszystkich.

Bez względu na identyfikację płciową i seksualną. Dane statystyczne dowodzą również, że nadużyć na tle seksualnym najczęściej dopuszczają się osoby znajome dla osoby zranionej. Zaufanie i fakt znajomości, mogą dawać większą sposobność, dostępność i łatwość w doprowadzeniu innej osoby do stanu, w którym pozbawiona zostaje możliwości kontroli i świadomego decydowania o sobie.

JAKIE SĄ PSYCHOLOGICZNE KONSEKWENCJE ZGWAŁCENIA?

Seksualność to nie tylko seks

To pierwotny rodzaj ekspresji, witalności i energii każdego człowieka. Doświadczenie zranienia seksualnego może nieść więc konsekwencje na wielu poziomach funkcjonowania tj. fizycznym, psychicznym, emocjonalnym i behawioralnym (związany z zachowaniem). 
Nadużycie na tle seksualnym może być szczególnie trudnym doświadczeniem.

W przykrej formie „odsłaniającym”, ponieważ uderza w najbardziej intymną sferę życia w sposób upokarzający i pozbawiający godności.

Skutki traumy seksualnej mogą być bardzo dotkliwe oraz rozciągnięte w czasie i rzutujące na codzienność. Badania przeprowadzone wśród kobiet z doświadczeniem zgwałcenia dowiodły, że po kilku latach od zdarzenia blisko połowa doświadczała lęku przed ponownym zranieniem seksualnym2. Towarzyszyły im też zaburzenia lękowe i emocjonalne.

Najsilniej traumatyzującym doświadczeniem – w 80-90% zdarzeń – jest właśnie zgwałcenie. Naruszenie granic cielesnych, które oznacza zwiększoną możliwość rozwinięcia się zespołu stresu pourazowego (PTSD). Wiąże się to z silną reakcją na sytuację zagrażającą życiu i/lub przekraczającą możliwości radzenia sobie. 

Intensywność wspomnień i reakcji może być dotkliwa, pozbawiająca poczucia kontroli nad własnym ciałem i wywołująca cierpienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Trauma może stać się częścią wewnętrznego sposobu doświadczania świata i ludzi, a w efekcie powodować poczucie braku bezpieczeństwa.

Innymi przykładowymi konsekwencjami doświadczenia zranienia seksualnego mogą być:

  • poczucie winy, wstydu i odpowiedzialności za to, co się stało
  • poczucie braku kontroli i zdolności radzenia sobie
  • przygnębienie, apatia, poczucie bezsilności
  • chroniczny lęk i depresja
  • wewnętrzny brak spokoju
  • gniew, wściekłość, żal
  • flashbacki i koszmary senne
  • dysocjacja – odłączanie się od „czucia” i percepcji rzeczywistości
  • poczucie dezorientacji i chaosu
  • depresonalizacja – poczucie „oddzielenia”, jakby się było „za szybą” lub obserwatorem swojego życia
  • naruszenie poczucia własnego „ja” – kim jestem, jaka jest moja wartość i sens istnienia
  • brak zaufania i bezpieczeństwa w relacjach
  • stłumiona i/lub zaburzona seksualność
  • dolegliwości fizyczne w okolicy brzucha i miednicy
  • zachowania autoagresywne np. okaleczanie się
  • częściowa lub całkowita utrata integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała 
  • myśli i zamiary samobójcze oraz dokonane samobójstwa z powodu cierpienia i braku nadziei.

Trauma seksualna związana z ingerencją w ciało może powodować częstsze oddawanie moczu, zapalenia pęcherza. Napinanie brzucha, rozregulowaną percepcję (przewaga reakcji wewnętrznej nad tym, co faktycznie się dzieje), nadwrażliwość na bodźce i dotyk.

Ludzki umysł jest tak skonstruowany, by w miarę możliwości dążyć do adaptacji. Jeśli coś dla naszego układu nerwowego ma charakter traumatyczny, zostaje zapisane w naszej pamięci trochę inaczej niż przeciętne wydarzenia. Proces przetwarzania wspomnienia traumatycznego zostaje zablokowany. Może prowadzić do intensywnych emocji i cierpienia, które trudno samodzielnie regulować, pogorsza to jakość życia lub wręcz uniemożliwiać funkcjonowanie. Wówczas nasz mózg próbując sobie radzić „szatkuje” doświadczenia na różnych poziomach. Robi to w taki sposób, aby pod wpływem wspomnień się nie „rozpaść”. 

Zdarza się, że osoby z doświadczeniem zgwałcenia/ przekroczenia granic ciała stawiają sobie pytanie: dlaczego nie mogłem_am tego powstrzymać? Zrobić czegoś więcej, uciec, stawić opór …? 

Może to uruchamiać przekonania o tym, że nie dość zdecydowanie, czy skutecznie broniły się przed napaścią . Lub, że są winne zdarzeniu, bo nie były w stanie podjąć żadnej reakcji. Czasem towarzyszy im też ambiwalencja z powodu możliwego odczucia przyjemności (np. osiągnięcie orgazmu). 

Żadna z tych reakcji – ani jej brak! – nie czyni osoby zranionej odpowiedzialną, ani współodpowiedzialną za to, co ją spotkało.

Kiedy spotyka nas traumatyczne doświadczenie, nie mamy możliwości, by świadomie zdecydować jaką reakcję podejmiemy. Nie mamy na to wpływu z uwagi na nieprzewidywalność i dynamikę sytuacji. Nie wiemy, jak zareaguje nasz mózg w odpowiedzi na to doświadczenie.

Wyróżnia się trzy główne reakcje, które towarzyszą ludziom oraz zwierzętom w sytuacjach zagrożenie tj.:

  • walka
  • zamrożenie
  • ucieczka 

Czasami dwie pierwsze z wymienionych są niemożliwe. Wówczas nasz układ nerwowy „włącza” reakcję zamrożenia (bezruchu) – to automatyczna i instynktowna reakcja samozachowawcza. 

Osoba krzywdzona może poza swoją świadomością „oddzielać” od sytuacji elementy swojego doświadczenia. Na poziomie psychicznym, emocjonalnym, czy fizjologicznym, redukując tym samym poziom oddziaływania, by przetrwać.

JAK ZACHOWUJE SIĘ OSOBA, KTÓRA DOŚWIADCZYŁA PRZEMOCY SEKSUALNEJ?

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Każdy_a może w inny sposób doświadczyć sytuacji trudnej lub przyjmowanej za traumatyczną. Można zupełnie inaczej starać się sobie z nią radzić.

Są jednak wskazówki, które mogą ułatwić dostrzeżenie, że być może stało się coś, co nie jest okej.

Na co m.in. zwrócić uwagę:

  • „splątanie” myśli (zaburzenia myślenia, problem z uwagą, koncentracją oraz zebraniem myśli i ich logicznym wyrażeniem)
  • luki w pamięci, amnezja
  • utrata kontroli motoryki i równowagi
  • nadmierna lękliwość, czujność
  • podejrzliwość i nieufność
  • wielokrotne sprawdzanie np. czy drzwi są zamknięte, czy nie ma nikogo pod domem
  • nadmierne rozglądanie się na ulicy
  • nadreakcje na bodźce np. dźwięk, dotyk
  • unikanie tematu „było minęło, nie ma o czym rozmawiać”
  • przyjęcie postawy „ugrzecznionej”, „nie narzucającej się”
  • wycofywanie się z relacji, izolacja
  • zawężanie, ograniczenie lub wycofanie swojej dotychczasowej ekspresji
  • wchodzenie w zachowania ryzykowne
  • umniejszanie, trywializowanie tego, co się stało
  • ,,odłączanie się” od emocji i czucia
  • nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych
  • pracoholizm
  • ciągłe i nieadekwatne do wcześniejszej aktywności czytanie lub oglądanie seriali.

Dopóki osoba zraniona nie zdecyduje się podzielić swoimi doświadczeniami (do czego ma pełne prawo), może nie być widać oznak doświadczanego cierpienia i bólu. Co nie oznacza, że ich nie ma. 

Może zdarzyć się tak, że trudno jest zorientować się, że doszło do sytuacji przekraczającej.

Albo nie rozumieć nagłej zmiany czyjegoś zachowania lub np. zachowania osoby, o której wiemy, że została zgwałcona. 

Osoba poszkodowana może szukać kontaktu z osobą, która ją skrzywdziła. Utrzymywać z nią relacje intymną, czy zachowywać się w sposób, jakby nie spotkało ją nic złego. Śmiejąc się, imprezując, randkując. Mimo to ważne jest, aby nie oceniać, nie krytykować i nie potępiać. 

Ludzie zwykle dążą do odzyskania poczucia równowagi.

Czasami korzystając ze strategii, które osobom postronnym mogą wydawać się nieakceptowalne i sugerujące, że do przestępstwa lub urazu psychicznego nie doszło. Taka postawa może być niesprawiedliwa, krzywdząca i pogłębiająca wewnętrzny ból u osoby zranionej.

Zdarza się też tak, że osoby dopuszczające się zgwałcenia wykorzystują stan dezorientacji osoby, w stosunku do której dopuściły się nadużycia. Pozorują troskę, chęć wsparcia lub stosując przemoc psychiczną w postaci gaslightingu. 

Polega on na wywieraniu wpływu poprzez manipulację i dezinformację na przekonania, uczucia i decyzje drugiej osoby. Ma na celu destabilizację i dezorientację psychiczną oraz zaszczepienie wątpliwości wobec pamięci, percepcji lub zdrowia psychicznego. 

JAK POMÓC OSOBIE, KTÓRA DOŚWIADCZYŁA PRZEMOCY SEKSUALNEJ?

Zacznijmy przede wszystkim od prewencji – kroku przed tym, zanim dojdzie do skrzywdzenia. Społecznie funkcjonuje dziwna moc odwracania głów od osób i sytuacji. 

Zmiana takiej postawy – wystarczy, by każdy zaczął od siebie – byłaby już ważnym krokiem w kierunku zapobiegania krzywdzeniu. Nie jesteśmy aż tak różni lub tak wyjątkowi, by odwracać wzrok. Miejmy więc uważność na siebie nawzajem. 

Łatwo jest pomylić stan upojenia alkoholem z sytuacja odurzenia tzw. ”pigułką gwałtu” – taka świadomość zobowiązuje. 

CO MOŻNA ZROBIĆ?

  • Zainteresować się 
  • Mieć taką osobę ,,na oku” – jeśli zauważymy, że ktoś ją wyprowadza np. z baru, dyskoteki zawiadommy ochronę lub managera lokalu
  • Zapytać, czy wszystko jest ok
  • Zapytać, czy jakoś można pomóc
  • Jeśli mamy możliwość, posiedźmy z taką osobą
  • Jeśli trzeba, nie wahajmy się zawiadomić policji.

Każda reakcja jest lepsza, niż ignorowanie i nie podjęcie żadnego działania. Brak reakcji, to też reakcja. Reagujmy więc na tyle, na ile mamy możliwość i zawsze, kiedy możemy. Obojętność i poczucie bezkarności osób, które krzywdzą innych pozwala na przekraczanie granic i poszerzanie zasięgu osób krzywdzonych.

Warto reagować mądrze, czyli w taki sposób, by ograniczać ryzyko powtórnej traumatyzacji i nie szkodzić.

Społecznie funkcjonują dwa główne, krzywdzące przekazy związane z traumą. Zachęcam, by ich unikać.

Mowa o:

  • „Dlaczego nie powiedziałeś_aś?”
  • Milczeniu.

Ważne, żeby osoba zraniona seksualnie mogła mieć wybór. Warto uszanować, że może nie chcieć mówić, opowiadać szczegółów, czy zgłaszać do służb, co ją spotkało. Może też zwyczajnie tego nie pamiętać. Z dużym prawdopodobieństwem może doświadczać emocjonalnego cierpienia, chaosu i wstydu. „Przesłuchiwanie” i wypytywanie nie jest pomocną rzeczą w takiej sytuacji.

Jeśli mamy wątpliwości, czy nie wiemy, jak zareagować – pytajmy:

  • czy to jest ok? 
  • jak Ci jest?
  • Jak się teraz czujesz? 
  • czego potrzebujesz?
  • co ja mogę dla Ciebie zrobić?
  • czy chcesz o tym rozmawiać?
  • jak chcesz, żeby mówić o tym, co się stało?

Uhonorowanie wyboru, którego trauma nie dała, pozwala zmieniać warunki i pomaga zdrowieć. 

Najbliższe osoby, którymi otacza się osoba zraniona – na tyle, na ile będzie potrzebowała – powinny dążyć do tego, by pomóc jej odbudować zaufanie do ludzi i poczucie bezpieczeństwa. Następnie otoczyć troską i wspomóc w odzyskiwaniu wewnętrznej mocy, sprawczości i kontroli. 

Często sama obecność i poczucie, że jest ktoś, komu można ufać jest ogromnym wsparciem. To, co „dokłada” do traumatyzacji, to samotność i izolacja. Częścią zdrowienia, również społecznego, jest tworzenie wspólnoty, w której przecież wszyscy jesteśmy podatni na zranienia. To nie jest tylko o tej osobie, a o każdym_ej z nas. 

GDZIE I JAKIEJ POMOCY MOŻESZ SZUKAĆ, JEŚLI JESTEŚ OSOBĄ Z DOŚWIADCZENIEM PRZEMOCY SEKSUALNEJ?

Bardzo ważnym czynnikiem jest wsparcie psychiczne osoby, która została zraniona seksualnie – zarówno ze strony bliskich, jak i specjalistów np. psychologów_żek, seksuologów_żek, psychoterapeutów_ek, psychotraumatologów_żek. Warto wybrać osobę, która będzie miała odpowiednie doświadczenie, wiedzę i przeszkolenie we wsparciu osób zranionych ingerencją w ich ciało. 

Instytucje:

Innymi formami pomocy mogą być grupy wsparcia dedykowane osobom z doświadczeniem przemocy seksualnej. To forma pomocy psychologicznej, w której uczestniczą osoby z podobnymi problemami. Zwykle jej celem jest pomoc samemu sobie w kręgu osób, które doświadczyły zbliżonych trudności. Udział w grupie wsparcia polega na dzieleniu się własnymi doświadczeniami, pomocnymi informacjami i wskazówkami, nawiązywaniu kontaktu oraz udzielaniu sobie wzajemnie emocjonalnego wsparcia.

  • Ośrodek Interwencji Kryzysowej, gdzie można zgłosić się w sytuacji nagłej i od razu uzyskać potrzebną pomoc psychologiczną. Lista lokalnych ośrodków znajduje się TUTAJ kliknij 
  • Policja – gdzie można złożyć zawiadomienie o przestępstwie
  • Szpital – gdzie można zgłosić się, by uzyskać niezbędną pomoc medyczną. Lekarz dyżurujący również ma możliwość, by zgłosić zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, na co Policja ma obowiązek zareagować. 

    Jeśli sytuacja tego wymaga, w szpitalu powinna zostać podjęta procedura polegająca na:
  • zebraniu wywiadu lekarskiego, 
  • badaniu przedmiotowym tj. badaniu fizykalnym, 
  • ustabilizowaniu stanów nagłych tj. krwawienia, złamania 
  • pobraniu i zabezpieczeniu materiału do badań mikrobiologicznych. 

Analiza medyczno-sądowa powinna być przeprowadzona do 72 godzin od zaistniałej sytuacji.

Ma to szczególne znaczenie, kiedy dochodzi do odurzenia substancjami w celach przestępczych. Należy wówczas:

  • pobrać próbki materiału biologicznego (krew, mocz, włosy) do badania toksykologicznego,
  • zapobiec zakażeniom przenoszonym drogą płciową (np. poprzez podanie profilaktyki poekspozycyjnej PEP, chroniącej przed zakażeniem wirusem HIV)
  • pobrać wymaz
  • zabezpieczyć ubrania
  • dokonać oceny powierzchownych urazów ciała i naruszenia ciągłości skóry (otarcia, wybroczyny, ugryzienia, obrzęki, itp.) i ewentualnie pobrać materiał DNA
  • przeprowadzić badanie ginekologiczne lub chirurgiczne
  • wykonać test ciążowy (dot. osób z macicą).

Kiedy decydujesz się zgłosić do szpitala, czy na policję, zadbaj o to, by towarzyszyła Ci bliska, zaufana osoba. I pamiętaj, że za przemoc odpowiedzialna jest wyłącznie osoba, która ją stosuje.

  1. https://malopolska.policja.gov.pl/krk/aktualnosci/aktualnosci/44299,O-Kobietach-dla-Kobiet-przez-Kobiety-Swiadoma-kobieta-powstrzyma-przemoc.html ↩︎
  2. https://www.polityka.pl/jamyoni/1530593,1,po-doznaniu-przemocy-seksualnej-nie-da-sie-tak-po-prostu-isc-dalej.read ↩︎

Total
0
Shares

    Jeśli doświadczyłeś/łaś przemocy lub byłeś/łaś jej świadkiem i jesteś gotowy/a, żeby podzielić się tym doświadczeniem, napisz do nas.

    Wysyłając formularz wyrażasz zgodę̨ na nieodpłatne, nieograniczone terytorialnie, ani czasowo wykorzystanie przesłanej historii przez redakcję w formie publikacji na SEXED.PL
    Materiał może zostać poddany redakcji, opracowaniu i skróceniom.
    Oświadczasz, że publikacja historii w formie cytatu nie będzie naruszeniem mojej własności intelektualnej.
    Zapewniamy anonimowość.

    podstawy edukacji seksualnej