ROZWIEWAMY WĄTPLIWOŚCI RODZICÓW. CZEGO UCZY WCZESNA EDUKACJA SEKSUALNA

Opublikowano: 26 listopada 2024
Ostatnia aktualizacja: 2 grudnia 2024

Rozmowy z dziećmi na temat seksu i seksualności są niezwykle istotne, choć dla wielu rodziców mogą być wyzwaniem. Często sami, jako dorośli, mamy trudności z poruszaniem tych tematów między sobą, co sprawia, że rozmowa z dzieckiem staje się jeszcze trudniejsza. Nie trzeba jednak być specjalistą, by podejmować takie rozmowy. Podobnie jak w przypadku innych ważnych kwestii, które tłumaczymy dzieciom i pomagamy im zrozumieć świat, każdy dorosły jest w stanie podjąć ten temat. Edukacja seksualna nie jest tutaj wyjątkiem.

Z tego artykułu dowiesz się o tym:

Czym jest edukacja seksualna?

Co obejmuje wczesna edukacja seksualna?

Czy edukacja seksualna zachęca dzieci do podjęcia wcześniejszej aktywności seksualnej?

Od jakiego wieku zacząć edukację seksualną?

Przed czym chroni wczesna edukacja seksualna?

Jak rozmawiać z dzieckiem o seksualności?

Jak odpowiadać na trudne pytania?

Gdzie szukać rzetelnych materiałów edukacyjnych?

– Edukacja seksualna cały czas kojarzona jest z samym aktem seksualnym, a to przecież także wiedza o naszym ciele, zdrowiu, bezpieczeństwie, tożsamości, relacjach czy samoakceptacji. Dotyczy zagadnień związanych z człowiekiem i jego życiem – tożsamości, poczucia własnej wartości, przeciwstawienia się niechcianemu, zdrowia i profilaktyki¹ – tłumaczy Katarzyna Czerwonka, edukatorka seksualna, założycielka serwisu edukacyjnego Seksperci.pl.

WCZESNA EDUKACJA SEKSUALNA TO NIE O CZYM MYŚLISZ

Edukacja seksualna kojarzy się zwykle z nakładaniem prezerwatywy na banana albo uczeniem się o tym, kiedy może dojść do zapłodnienia. Takie jest powszechne przekonanie – że będzie mowa o tym, co erotyczne, o akcie seksualnym. I to budzi obawy, bo słowo „seks” wypowiadane obok słowa „dziecko” brzmi podejrzanie. Ale jeśli chodzi o dzieci, zupełnie nie o takie edukowanie chodzi!

Przeprowadzone przez IPSOS badanie, które stało się podstawą naszego raportu „Narodowa Kartkówka z WDŻ”³ pokazało, że 83% Polek i Polaków uważa, że rzetelna edukacja seksualna pozwala zminimalizować wiele czynników ryzyka, na które narażeni są młodzi ludzie. Jak podkreślają badani, rzetelna wiedza na temat seksualności pozwala zrozumieć zachodzące w ciele zmiany, budować pewność siebie i satysfakcjonujące relacje, a także dbać o zdrowie. Natomiast brak odpowiedniej wiedzy może prowadzić do podejmowania ryzykownych zachowań, problemów zdrowotnych, nieudanych związków czy trudności w akceptacji siebie.

Dowiedz się, czego będzie uczyć edukacja zdrowotna w szkole

CO OBEJMUJE WCZESNA EDUKACJA SEKSUALNA

Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczących standardów edukacji seksualnej, takie zajęcia powinny zaczynać się w wieku przedszkolnym i być kontynuowane przez całą edukację, dostosowane poziomem wiedzy i umiejętności do wieku i dojrzałości uczniów i uczennic. W wieku przedszkolnym edukacja seksualna ma na celu rozwijanie podstawowych umiejętności związanych z rozwojem ciała, relacjami i zrozumieniem różnic płciowych.

Oto przykłady, czego dzieci mogą uczyć się na tym etapie:

• Rozwój ciała: dzieci mogą dowiedzieć się, jakie są różnice między ciałami chłopców i dziewcząt, jak rozwijają się i jakie zmiany zachodzą w miarę dorastania.

• Nazewnictwo narządów płciowych: dzieci uczą się odpowiednich nazw narządów płciowych, co jest ważne dla precyzyjnej komunikacji i zrozumienia swojego ciała.

• Prywatność: dzieci mogą uczyć się o pojęciu prywatności i o tym, że pewne części ich ciała są prywatne. Mogą też dowiedzieć się, że inni powinni szanować ich granice osobiste.

• Relacje i przyjaźń: Na tym etapie edukacji seksualnej można również omawiać podstawy związane z relacjami, przyjaźnią i empatią, aby dzieci mogły zrozumieć, jak dbać o swoje relacje z innymi dziećmi.

Warto zaznaczyć, że nauczanie na tym etapie jest bardzo delikatne i dostosowane do wieku dzieci. To jest jedynie wprowadzenie do bardziej zaawansowanych tematów, które zostaną omówione, w miarę jak dzieci dorastają.

CZĘSTE PYTANIA I OBAWY RODZICÓW DOTYCZĄCE EDUKACJI SEKSUALNEJ

CZY EDUKACJA SEKSUALNA ZACHĘCA DZIECI DO WCZEŚNIEJ AKTYWNOŚCI SEKSUALNEJ?

Edukacja seksualna wyposaża w wiedzę, umiejętności, postawy i wartości, które pomagają dbać o zdrowie, rozwijać pełne szacunku relacje społeczne i seksualne, podejmować odpowiedzialne decyzje oraz rozumieć i chronić prawa innych. 

Dowody pokazują⁴, że wysokiej jakości edukacja seksualna przynosi pozytywne rezultaty. Młodzi ludzie są bardziej skłonni opóźnić rozpoczęcie aktywności seksualnej – a gdy decydują się na rozpoczęcie współżycia, uprawiać bezpieczniejszy seks – gdy są lepiej poinformowani o swojej seksualności, zdrowiu seksualnym i swoich prawach.

– Dzieci nie odczuwają potrzeby uprawiania seksu, ponieważ ich organizmy nie wytwarzają hormonów, które są niezbędne do tego, żeby mieć ochotę na taki rodzaj bliskości z drugim człowiekiem. Dlatego też okazują sobie bliskość na inne sposoby – obejmując się, trzymając za ręce, rozśmieszając kogoś albo śmiejąc się razem z kimś, wygłupiając, łaskocząc. To jest pytanie wynikające z ciekawości, a nie z chęci próbowania. Rodzice mają czasem taką obawę, że jak powiedzą dziecku, że to przyjemne, to ono będzie drążyć temat i szukać okazji, żeby się samemu przekonać. To tak nie działa. Do odczuwania pożądania seksualnego potrzebne są jeszcze hormony płciowe, które do okresu dojrzewania nie są wydzielane w taki sposób, żeby to fizjologicznie było możliwe⁵ – mówi psycholożka i seksuolożka Małgorzata Iwanek.

OD JAKIEGO WIEKU ZACZĄĆ EDUKACJĘ SEKSUALNĄ?

Tematy związane z seksualnością i cielesnością nie powinny być pomijane w rozmowach z dziećmi ani traktowane jako coś wyjątkowego. Dlatego warto od samego początku nazywać genitalia w taki sam sposób, jak nazywamy inne części ciała. Dla dziecka penis czy wulva są takimi samymi elementami ciała jak ręka czy nos – to my, dorośli, nadajemy im inne znaczenie.

Dzieci mają prawo do rzetelnej edukacji seksualnej i zdobywania wiedzy w tym obszarze. Odcinanie ich od niej jest niesprawiedliwe, szczególnie że to od dorosłych zależy, jakie informacje im przekażą. To odpowiedzialność, której nie można odkładać. Zacznijcie rozmawiać z dzieckiem już teraz – później, w wieku nastoletnim, może szukać tej wiedzy w innych, mniej bezpiecznych źródłach.

Globalne wytyczne ONZ⁶ dotyczące edukacji seksualnej określają zestaw celów nauczania, począwszy od 5. roku życia. Mają one być dostosowane do lokalnego kontekstu i programu nauczania danego kraju. Sam dokument szczegółowo opisuje, w jaki sposób powinien przebiegać proces adaptacji, poprzez konsultacje z ekspertami, rodzicami i młodymi ludźmi, a także badania mające na celu zapewnienie, że programy spełniają potrzeby młodych ludzi.

W przypadku młodszych uczniów edukacja seksualna nie oznacza nauczania o seksie. Zamiast tego może obejmować naukę o ciele, rozpoznawanie emocji i uczuć, rozmowy o życiu rodzinnym i różnych typach relacji, podstawy podejmowania decyzji, zasady zgody oraz postępowanie w sytuacjach przemocy, zastraszania czy nadużyć.

PRZED CZYM CHRONI WCZESNA EDUKACJA SEKSUALNA. FAKTY I WYJAŚNIENIA

FAKT 1. EDUKACJA SEKSUALNA ZMNIEJSZA RYZYKO WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO DZIECI

– Rzetelna edukacja seksualna daje szansę na ochronę naszych dzieci przed pedofilią, nadużyciami seksualnymi i gwałtem, uczy zasad partnerstwa, przekazuje wiedzę na temat profilaktyki chorób (np. nowotworowych), pozwala dostrzec i zrozumieć własne potrzeby seksualne, uczy wartościowania postaw i zachowań innych ludzi, pozwala zachować zdrowie seksualne (wiedza o ochronie przed chorobami przenoszonymi drogą płciową i zakażeniem wirusem HIV, HPV)⁸ – tłumaczy Monika Darmofał-Karanowska to edukatorka praw człowieka Amnesty International i edukatorka seksualna.

– Brak rzetelnej edukacji seksualnej daje większe możliwości wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży, które nie są odpowiednio poinformowane co do granic osobistych i zdrowych relacji seksualnych. A za tym idzie również wzrost przemocy seksualnej. Brak edukacji na temat consentu może sprzyjać  przemocy seksualnej, zarówno w relacjach partnerskich, jak i w innych sytuacjach. Zarówno wśród kobiet, mężczyzn, nastolatków jak i dorosłych¹⁰ – podkreśla Grzegorz Miecznikowski, edukator seksualny i współautor poradnika „Jak mówić i pisać o osobach LGBT+?”.

Dowiedz się, czym jest i na czym polega seksualizacja.

FAKT 2. POMAGA W ROZWOJU ZDROWYCH RELACJI I KOMUNIKACJI

Edukacja seksualna dzieci wspiera rozwój zdrowych relacji i komunikacji.

1. Uczy otwartej i szacunkowej komunikacji

• Rozmowy o seksualności pokazują, że każda osoba ma prawo do wyrażania swoich uczuć, myśli i granic.
• Dziecko uczy się, jak słuchać innych i mówić o swoich potrzebach, co wzmacnia umiejętności dialogu w relacjach.

2. Buduje świadomość granic i zgody

• Dzieci dowiadują się, że ich ciało należy do nich, a granice powinny być respektowane przez innych.
• Wczesne wprowadzenie pojęcia zgody (np. pytanie: „Czy mogę Cię przytulić?”) uczy ich szacunku do granic innych osób i egzekwowania własnych.

3. Pomaga rozwijać pewność siebie

• Dzięki rzetelnej edukacji dzieci lepiej rozumieją swoje ciało i emocje, co wzmacnia ich poczucie własnej wartości.
• Świadome dzieci łatwiej budują zdrowe relacje, oparte na wzajemnym szacunku i akceptacji.

4. Redukuje tabu i wstyd

• Otwarte rozmowy zmniejszają poczucie wstydu związanego z tematami seksualności. Dziecko czuje, że może pytać o wszystko i rozmawiać bez lęku przed oceną.
• Brak tabu pomaga w wyrażaniu emocji i budowaniu autentycznych relacji.

5. Chroni przed manipulacją i przemocą

• Edukacja seksualna uczy dzieci rozpoznawania nieodpowiednich zachowań innych osób. Dziecko, które wie, czym jest zgoda i granice, ma większe szanse na obronę przed nadużyciami.
• Dzieci uczą się, do kogo mogą się zwrócić w razie niekomfortowych sytuacji.

6. Pomaga w rozumieniu emocji i relacji międzyludzkich

• Tematy związane z emocjami, miłością i przyjaźnią są często częścią edukacji seksualnej. Ułatwia to dziecku zrozumienie dynamiki relacji międzyludzkich.
• Dzieci uczą się, że zdrowe relacje opierają się na wzajemnym szacunku, zaufaniu i uczciwości.

7. Przygotowuje do świadomego podejmowania decyzji

• Dziecko, które zna swoje ciało i rozumie, jak działają relacje, łatwiej podejmuje świadome decyzje dotyczące swojego życia i relacji z innymi.

8. Tworzy fundamenty zdrowych relacji w dorosłości

• Wczesne rozmowy o seksualności, emocjach i komunikacji stają się podstawą do budowania dojrzałych, zdrowych relacji partnerskich w przyszłości.
• Dziecko, które wie, jak rozmawiać o uczuciach i potrzebach, ma większe szanse na tworzenie relacji opartych na wzajemnym zrozumieniu.

Edukacja seksualna to nie tylko rozmowa o ciele, ale także narzędzie do rozwijania umiejętności, które są kluczowe dla budowania zdrowych i szczęśliwych relacji przez całe życie.

FAKT 3. WSPIERA ŚWIADOME PODEJŚCIE DO CIAŁA I WŁASNYCH GRANIC

Jednym z celów edukacji seksualnej jest ochrona dzieci przed seksualizacją. Poprzez naukę na temat granic własnych i innych osób, dzieci i młodzież uczą się rozpoznawać nieodpowiednie zachowania i sytuacje, które mogą stanowić zagrożenie. Na przykład, dzieci uczą się, że mają prawo do prywatności, mogą mówić „nie” i rozpoznać, kiedy ktoś narusza ich granice – są to elementy, które sprzyjają ich bezpieczeństwu w sytuacjach kontaktu z dorosłymi.

Jeśli nie uczymy dziecko, że jego czy jej uczucia i ciało są ważne. Mówimy, że ma zrobić coś (np. pocałować ciocię), czego nie chce, bo komuś będzie przykro, to potem przekłada się to na zachowania w życiu seksualnym, ale też rodzinnym, zawodowym. „Komuś będzie przykro, więc trudno, zagryzę zęby i się zmuszę do jakiejś czynności”.

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW – JAK ROZMAWIAĆ Z DZIECKIEM O SEKSUALNOŚCI?

Kluczowa zasada w edukacji seksualnej to dostosowanie języka do odbiorcy, czyli w tym przypadku do wieku dziecka. Rozmawiajcie tak, aby dziecko mogło łatwo zrozumieć, o czym mówicie. Pomocne mogą być książeczki dla dzieci, które wyjaśniają te tematy w przystępny sposób. Ważne jest też, aby regularnie sprawdzać, czy dziecko dobrze rozumie przekazywane informacje.

Przeczytaj też, jak rozmawiać z dzieckiem o genitaliach

Korzystajcie z właściwych określeń! Słownictwo powinno być poprawne, choć dostosowane do poziomu językowego dziecka. Można je upraszczać, ale należy zadbać o to, by pozostawało zgodne z rzeczywistością.

JAK ODPOWIADAĆ NA TRUDNE PYTANIA? TWORZENIE BEZPIECZNEJ PRZESTRZENI DO ROZMÓW

Tworzenie bezpiecznej przestrzeni do rozmów polega na budowaniu relacji, w której dziecko wie, że jego ciekawość jest akceptowana, a trudne pytania nie są problemem, lecz okazją do wspólnego poznawania świata.

1. Zachowaj spokój i otwartość

• Przyjmij pytanie dziecka bez oceniania, śmiechu czy zakłopotania. Twoja reakcja pokaże dziecku, że temat jest naturalny i może do Ciebie przyjść z kolejnymi pytaniami.
• Unikaj zmiany tematu lub ignorowania pytania – to może zniechęcić dziecko do dalszych rozmów.

2. Dostosuj odpowiedź do wieku dziecka

• Udzielaj odpowiedzi prostych i zrozumiałych, adekwatnych do wieku i poziomu wiedzy dziecka.
• Jeśli nie jesteś pewien_pewna, jak odpowiedzieć, możesz powiedzieć: „To świetne pytanie, daj mi chwilę, żeby dobrze Ci to wytłumaczyć”.

3. Odpowiadaj szczerze i rzeczowo

• Podawaj informacje zgodne z prawdą, bez zbytnich szczegółów, które mogłyby być niezrozumiałe lub nieodpowiednie.
• Używaj właściwych nazw części ciała i zjawisk, wyjaśniając je w sposób, który nie wzbudza wstydu.

4. Zapytaj, co dziecko już wie

• Zanim odpowiesz, dopytaj: „A co Ty o tym myślisz?” lub „Skąd o tym słyszałeś/-aś?”. To pozwoli Ci zrozumieć, jakiej wiedzy dziecko potrzebuje i czy wymaga sprostowania błędnych informacji.

5. Twórz atmosferę bezpieczeństwa i zaufania

• Daj dziecku przestrzeń, by zadawało pytania bez obaw. Powiedz np.: „Możesz pytać o wszystko, co Cię ciekawi”.
• Unikaj wyśmiewania lub zawstydzania, nawet jeśli pytanie wydaje Ci się nietypowe lub niezręczne.

6. Nie bój się przyznać, że czegoś nie wiesz

• Jeśli nie znasz odpowiedzi, możesz powiedzieć: „Nie jestem pewien/-na, ale poszukajmy razem odpowiedzi”. To pokaże dziecku, że rozmowa na ten temat jest ważna, a wiedza – dostępna.

7. Korzystaj z dostępnych materiałów

• Sięgaj po książki, filmy czy broszury odpowiednie dla wieku dziecka. Mogą być one dobrym punktem wyjścia do rozmowy i pomóc Ci wyjaśnić trudne kwestie.

8. Podkreślaj wartości i szacunek

Rozmowy o seksualności to okazja do wprowadzenia tematów związanych z szacunkiem do siebie i innych, granicami oraz świadomymi wyborami.

GDZIE SZUKAĆ RZETELNYCH MATERIAŁÓW EDUKACYJNYCH?

Na początek chcemy Wam polecić naszą książkę “#SEXEDPL. Dorastanie w miłości, bezpieczeństwie i zrozumieniu. Przewodnik dla rodziców”, która powstała po to, by pomóc rodzicom, którzy chcą świadomie wspierać swoje dzieci na kolejnych etapach ich rozwoju i dojrzewania. Wyposaży Was ona w wiedzę o zmianach, które zachodzą zarówno w ciele, jak i umyśle dzieci. Książka przełamuje także tabu i zwalczy szkodliwe stereotypy wokół dorastania, praw człowieka i cielesności. Na pytania odpowiadają eksperci w tematyce rozwoju seksualności dzieci na poszczególnych etapach wiekowych. W książce są też rozdziały dla i o rodzicach dzieci LGBT+ oraz dzieci z niepełnosprawnością ruchową.

W książce “Skąd się biorą dzieci? Ale tak naprawdę” Tosia Kopyt, autorka popularnego profilu “Wdż dla Zaawansowanych” i ekspertka SEXEDPL znajdziecie odpowiedzi na m.in. pytania o to, jak wygląda seks? Czy po każdym seksie rodzą się dzieci? Czym jest plemnik i komórka jajowa? Autorka stworzyła książkę obowiązkową dla każdego rodzica, który zastanawia się, jak rozpocząć rozmowę z dzieckiem o seksie, ciąży i narodzinach. Znajdziecie tu rzetelne odpowiedzi na wszystkie pytania zadawane przez młodych czytelników. A kolorowe ilustracje, dostosowane do dziecięcej wrażliwości, z pewnością ułatwią zrozumienie trudnych kwestii. Ta książka to odpowiedź na oczekiwania rodziców i dociekliwych młodych czytelników.

“Odpowiedz mi. Nowe pytania. Dzieci znów pytają o intymne sprawy” Kathariny von der Gathen i Anke Kuhl to drugi zbiór przystępnych odpowiedzi na dziecięce pytania o sprawy związane z ciałem, dojrzewaniem i seksualnością. Katharina von der Gathen, niemiecka edukatorka seksualna, zebrała pytania, które podczas prowadzonych przez nią warsztatów zadawali uczniowie szkół podstawowych. I na wszystkie udzieliła odpowiedzi – rzetelnych, ale niepozbawionych poczucia humoru i dostosowanych do dziecięcej wrażliwości.

Polecamy także książkę „Rozwój seksualny dzieci” Karoliny Piotrowskiej. Autorka jest psycholożką i seksuolożką, a jej publikację uważamy za podstawową pozycję do przeczytania dla wszystkich rodziców i osób pracujących z dziećmi. To taka pigułka wiedzy, którą wszyscy powinni przyswoić, a zawarte w niej informacje są skondensowane i przedstawione w uporządkowany sposób. Ta książka powinna wiele wyjaśnić i pomóc osobom dorosłym poczuć się pewniej w rozmowach o seksualności. Dzięki tej lekturze będziesz wiedział_a, jak podążać we właściwym kierunku i uzupełnisz swoją wiedzę o rzetelne informacje. Warto przeczytać.

– W przedziale wiekowym 5-7 lat sprawdzi się “Skąd się biorą dzieci?, Skąd się (nie) biorą dzieci?”, “Dziecko w brzuchu mamy”, a dla dzieci od 8. roku życia “Odpowiedz mi!” czy “Zwykła książka o tym, skąd się biorą dzieci”, w których zebrano przeróżne pytania dzieci dotyczące seksualności. Ośmio- czy dziewięcioletnie dzieci mogą mieć już ciekawość dojrzewania i warto mieć pod ręką przewodnik po dojrzewaniu Moonka czy “Ciało-śmiało” (obie książki w wersji dla chłopców i dla dziewczynek)¹² – poleca Małgorzata Iwanek.

Przypisy:

1. https://sexed.pl/katarzyna-czerwonka-wagina-i-penis-to-takie-same-slowa-jak-watroba-czy-reka/ ↩︎
2. https://www.empik.com/sexedpl-dorastanie-w-milosci-bezpieczenstwie-i-zrozumieniu-przewodnik-dla-rodzicow-rubik-anja-baran-barbara-dlugolecka-alicja-malgorzata-iwanek-iza-jaderek-pozdal-michal-stein-a,p1308525301,ksiazka-p ↩︎
3. https://sexed.pl/wp-content/uploads/2024/06/Narodowa-Kartkowka-z-WDZ-SEXEDPL-DOZ.PL_.pdf  ↩︎
4. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1054139X20304560 ↩︎
5. https://www.empik.com/sexedpl-dorastanie-w-milosci-bezpieczenstwie-i-zrozumieniu-przewodnik-dla-rodzicow-rubik-anja-baran-barbara-dlugolecka-alicja-malgorzata-iwanek-iza-jaderek-pozdal-michal-stein-a,p1308525301,ksiazka-p ↩︎
6. https://www.who.int/publications/m/item/9789231002595 ↩︎
7. https://sexed.pl/ewa-pietruszczak-w-moonce-oswajamy-rodzicow-z-tematami-dotyczacymi-seksualnosci/ ↩︎
8. https://sexed.pl/monika-darmofal-karanowska-z-fundacji-sztama-nastolatki-nie-wiedza-jak-sa-zbudowane-narzady-plciowe/ ↩︎
9. https://www.empik.com/sexedpl-dorastanie-w-milosci-bezpieczenstwie-i-zrozumieniu-przewodnik-dla-rodzicow-rubik-anja-baran-barbara-dlugolecka-alicja-malgorzata-iwanek-iza-jaderek-pozdal-michal-stein-a,p1308525301,ksiazka-p ↩︎
10. https://sexed.pl/zapytalismy-autorow-poradnika-jak-mowic-i-pisac-o-osobach-lgbtq-o-edukacje-seksualna/ ↩︎
11. https://www.empik.com/sexedpl-dorastanie-w-milosci-bezpieczenstwie-i-zrozumieniu-przewodnik-dla-rodzicow-rubik-anja-baran-barbara-dlugolecka-alicja-malgorzata-iwanek-iza-jaderek-pozdal-michal-stein-a,p1308525301,ksiazka-p ↩︎
12. https://www.empik.com/sexedpl-dorastanie-w-milosci-bezpieczenstwie-i-zrozumieniu-przewodnik-dla-rodzicow-rubik-anja-baran-barbara-dlugolecka-alicja-malgorzata-iwanek-iza-jaderek-pozdal-michal-stein-a,p1308525301,ksiazka-p ↩︎