Opublikowano: 21 lutego 2025
Ostatnia aktualizacja: 24 lutego 2025
Przygotowaliśmy dla Ciebie pakiet scenariuszy zajęć do wykorzystania podczas lekcji wychowania do życia w rodzinie. Scenariusze sprawdzą się także podczas zajęć z biologii, języka obcego oraz na godzinie wychowawczej, a także podczas zajęć dodatkowych, np. warsztatów bądź w trakcie spotkań kół przedmiotowych. Z materiałów mogą korzystać pedagodzy i pedagożki, edukatorzy i edukatorki, psychologowie i psycholożki, wychowawcy i wychowawczynie. Pakiet składa się z kilkudziesięciu scenariuszy do pracy z uczniami i uczennicami szkół podstawowych (klasy IV-VI oraz VII-VIII) oraz ponadpodstawowych.
CZYM SĄ „LEKCJE BEZ TABU”?
LEKCJE BEZ TABU to program, w ramach którego udostępniamy nauczycielom i nauczycielkom kompletne, bezpłatne i rzetelne scenariusze lekcji o ciele i emocjach, opracowane przez ekspertów i ekspertki oraz dodatkowe szkolenia i materiały edukacyjne. Wszystkie informacje znajdziesz na stronie www.lekcjebeztabu.pl.
CO ZAWIERAJĄ SCENARIUSZE I JAK Z NICH KORZYSTAĆ?
Każdy scenariusz zawiera podstawowe informacje. Znajdziesz w nim grupę wiekową, czas trwania zajęć, główne tematy poruszane podczas zajęć i ich cel oraz listę potrzebnych materiałów. W materiałach znajdziesz też prezentacje multimedialne oraz karty pracy do wydrukowania i rozdania, bądź wcześniejszego wycięcia poszczególnych elementów. Materiały są przeznaczone do czarno-białego wydruku.
Czasem w ramce znajdziesz uwagi dla osoby prowadzącej, jak również słowniczek z wyróżnionymi pojęciami.
W scenariuszach wykorzystaliśmy różne metody dydaktyczne: karty do gry, quizy, wykreślanki, krzyżówki, dopasowywanie elementów i uzupełnianie schematów, odgrywanie ról, pracę z fotografią, filmem i tekstem, debatę i dyskusję.
Scenariusze są przeznaczone zazwyczaj na jedną, czasem dwie godziny lekcyjne (w wyjątkowych sytuacjach podany czas jest nieco inny). Traktuj jednak ten zapis orientacyjnie, ponieważ często trudno przewidzieć, które ćwiczenie zajmie ile czasu w jakiej grupie. Nie obawiaj się, że nie zrealizujesz wszystkich elementów scenariusza, jeśli jakiś temat zaciekawi Twoją klasę. W niektórych scenariuszach znajdują się ćwiczenia dodatkowe, z których można skorzystać, jeśli zostanie Wam trochę czasu lub w ramach kolejnej lekcji.
Kursywą oznaczony jest tekst do wypowiedzenia w klasie. Polecamy traktować go raczej jako podpowiedź niż uczyć się na pamięć bądź czytać. Możesz modyfikować także opisane ćwiczenia tak, aby były dostosowane do poziomu wiedzy, umiejętności, dynamiki i możliwości swoich uczniów i uczennic.
ZANIM ZREALIZUJESZ WYBRANE AKTYWNOŚCI ZE SCENARIUSZA
Przed zajęciami zapoznaj się dokładnie z kolejnymi krokami scenariusza i treściami do niego dołączonymi. Niektóre zajęcia będą wymagały pogłębienia tematyki i sięgnięcia wcześniej po dodatkowe źródła. Ich wykaz znajdziesz w każdym scenariuszu.
Zebranie materiałów
Upewnij się, że masz wydrukowane, wycięte oraz przygotowane karty pracy w odpowiedniej liczbie arkuszy.
Przygotowanie pomieszczenia
Jeśli masz taką możliwość, wraz z osobami uczestniczącymi ustaw krzesła w okręgu albo uformuj z nich kształt podkowy. Taka forma pracy będzie wygodniejsza do prowadzenia dyskusji. Nie jest to jednak konieczne i możecie pozostać z typowym układem ławek. Będzie dogodniejsza do wypełniania kart pracy i pracy grupowej.
Sprawdzenie sprzętu
Ważne może okazać się wcześniejsze sprawdzenie funkcjonalności rzutnika, głośników bądź tablicy multimedialnej, ponieważ część scenariuszy zawiera również prezentację lub filmy do wyświetlenia.
GRUPA, Z KTÓRĄ PRACUJESZ
Pamiętaj, że ludzie mają różnie. Postaraj się zachować możliwie dużą inkluzywność i otwartość. Tutaj kilka propozycji na to, jak o to zadbać:
Nie zakładaj, że w Twojej klasie nie ma osób należących do grup mniejszościowych czy dyskryminowanych, tylko dlatego, że o nich nie wiesz. Może być tak, że te osoby nie mówią jawnie o sobie, a nawet jeśli rzeczywiście ich nie ma, to swoją postawą modelujesz zachowania i komunikację pełne szacunku i troski.
Warto poznać lepiej dzieci i/lub młodzież w Twojej klasie. Jeśli jesteś nauczycielem lub nauczycielką przedmiotową, może wsparciem będzie dla Ciebie rozmowa z wychowawcą lub wychowawczynią.
Pamiętaj o tym, że dzieci mogą mieć różną sytuację rodzinną. Kiedy mówisz o rodzicach, powiedz także o opiekunach. Możesz wspomnieć czasem o rodzinach patchworkowych. Nie przedstawiaj np. rozwodu rodziców jako jedynie negatywnego wydarzenia w życiu rodziny, a raczej jako dużą zmianę.
Kiedy mówisz o typach relacji, wspomnij o relacjach kobiet i mężczyzn, ale też o związkach jednopłciowych.
W scenariuszach często pojawia się określenie „osoby”, które jest neutralne płciowo. Możesz również z niego korzystać.
Kiedy w scenariuszach omawiana jest tematyka związana z anatomią, pojawiają się takie sformułowania jak np. “dojrzewanie typowo męskie” lub “typowo żeńskie”. Słowo “typowo” wskazuje, że u większości mężczyzn lub kobiet wygląda to w ten opisany sposób, ale nie jest tak zawsze. Chodzi tu o osoby transpłciowe oraz interpłciowe. Nie zawsze będzie możliwe uwzględnienie potrzeb wszystkich grup i mniejszości, ale uważność na tę kwestię jest bardzo ważna.
OPRACOWANIE KONTRAKTU
Jeśli prowadzisz cykl zajęć z wykorzystaniem naszych scenariuszy, warto na samym początku opracować z osobami uczestniczącymi kontrakt, który będzie obowiązywał Was na wszystkich lekcjach. Zasady powinny dotyczyć szacunku, komunikatu „ja” (wypowiadamy się w swoim imieniu, mówimy o swoich odczuciach, emocjach, myślach, a nie za innych), poufności wobec wypowiedzi innych. Zastanów się, czy chcesz dodać jakąś zasadę dotyczącą używanego słownictwa. Możesz zachęcać do używania naukowych sformułowań (wyjątek mogą stanowić zajęcia dotyczące nazw narządów płciowych, na których warto omówić też te potoczne). Uczniowie i uczennice mogą nie znać innych określeń niż te wulgarne, to dobry wstęp do dyskusji i zaprezentowanie alternatywnych nazw. Natomiast jeśli prowadzisz pojedyncze zajęcia, po prostu powiedz krótko o tych zasadach.
SKRZYNECZKA NA ANONIMOWE PYTANIA
W przypadku zajęć cyklicznych możesz przynieść pudełko bądź skrzyneczkę na anonimowe pytania od klasy. Jest to raczej opcja dla osób, które mają wprawę i swobodę w poruszaniu tematów związanych z seksualnością i nie czują zakłopotania.
Czasem młode osoby mają obawę, że jeśli w skrzynce będzie tylko ich pytanie, a ktoś z rówieśników zobaczy, że wrzucają karteczkę, to będzie to oczywiste dla innych, kto je zadał. Możesz zatem wrzucić 2-3 pytania od siebie, żeby w puli były dodatkowe karteczki i powiedzieć o tym w klasie.
Pytania od grupy mogą być bardzo różne i mogą wymagać twojego dodatkowego przygotowania. Zacznij od ich omówienia na kolejnych zajęciach. Postaraj się przeczytać wszystkie, nawet jeśli mogą sprawiać wrażenie, że nic nie wnoszą bądź są wulgarne.
Niektóre pytania mogą też być dość osobiste, np. dotyczyć Twoich relacji, doświadczeń czy orientacji. Jeśli nie masz gotowości i ochoty dzielenie się odpowiedzią lub jeśli pytanie przekracza granice twoje i innych, możesz na przykład powiedzieć, że rozumiesz ciekawość, ale nie chcesz na nie odpowiadać. To świetny sposób edukowania na temat intymności, granic oraz asertywnego reagowania.
Celem pudełka jest stworzenie przestrzeni na zaopiekowanie tematów, które z różnych powodów nie zostaną poruszone na forum klasy i mogą być ważne dla młodych osób. Taka możliwość może sprzyjać szczerości i autentyczności. Zastanów się, czy pudełko będzie dostępne dla uczniów i uczennic tylko na lekcji, czy także w czasie pomiędzy spotkaniami.
Niektóre scenariusze występują w wersji podstawowej i zaawansowanej.
Podział ten powstał ze względu na chęć poruszania podobnej tematyki wśród dzieci młodszych i starszych. Jeśli klasa nie miała styczności z danym tematem, warto rozważyć najpierw zrealizowanie scenariusza z poziomu podstawowego.
JAK RADZIĆ SOBIE Z TRUDNYMI SYTUACJAMI?
Niektóre tematy poruszane na zajęciach mogą powodować różne emocje wśród osób uczestniczących, np. wstyd, zażenowanie lub nawet wstręt. Dlatego w trakcie wykonywania poszczególnych aktywności warto rozmawiać o pojawiających się emocjach i je nazywać. Warto dopytać młode osoby: Jak myślicie, dlaczego to ćwiczenie wywołało taką emocję?
Dodaj, że kiedy rozmawiamy o kwestiach, o których na co dzień się nie mówi, to możemy odczuwać różne emocje i to jest zupełnie naturalne.
Jeśli pojawi się wyraźna niechęć do uczestnictwa w zajęciach ze strony ucznia bądź uczennicy, najpierw dopytaj, o co chodzi i czy jest coś, czego ta osoba by potrzebowała. Jeśli opór jest nadal widoczny i nie ustaje (np. osoba zatyka uszy), zadbaj o to, żeby nie czuła, że musi uczestniczyć w zajęciach “na siłę”. Być może w takiej sytuacji może udać się do biblioteki bądź na świetlicę. Zadbaj o taką alternatywę.
Czasem pewne treści mogą zostać wyśmiane. Prócz omówienia danej sytuacji i emocji, czasem może być potrzebna Twoja stanowcza reakcja, np. jeśli ktoś będzie uniemożliwiał prowadzenie lekcji albo będzie wygłaszał treści dyskryminujące i obraźliwe. Może zapytać osobę co rozumie przez taki komentarz, a następnie odnieść się do kontraktu i powiedzieć, że na swoich zajęciach nie tolerujesz obrażania innych.
Podczas zajęć mogą zostać uwidocznione wcześniejsze napięcia bądź konflikty w klasie. Dlatego tak ważne jest to, aby na samym początku podkreślić zasadę szacunku, ale też wyjaśnić jak Ty go rozumiesz, żeby było jasne, czego będziesz w związku z tym oczekiwać. Szacunek powinien być związany z tym, żeby nie obrażać siebie wzajemnie, z punktualnością, mówieniem pojedynczo, odnoszeniem się do wypowiedzi innych, a nie personalnych docinek. Szacunek oznacza też akceptację różnorodności – tego, że pochodzimy z różnych rodzin i środowisk, mamy różne doświadczenia i podejmujemy różne decyzje, mamy różny poziom wiedzy. Warto podkreślić, że te zajęcia są po to, aby dowiadywać się nowych rzeczy, więc nie ma na nich “głupich pytań” i nie jest w porządku, aby śmiać się z czyjegoś pytania. Możesz odwołać się też do innych zasad kontraktu, na który wszyscy się umówiliście.
Czasem młode osoby mogą zadać pytanie, na które nie masz w danym momencie odpowiedzi albo potrzebujesz zdobyć więcej informacji. Zapewnij, że słyszysz pytanie i że wrócisz z odpowiedzią na następne zajęcia.
W wielu scenariuszach podane są numery pomocowe, np. Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę – 116 111, Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka – 800 12 12 12. Wyjaśnij osobom uczestniczącym, na jakiej zasadzie działa taka pomoc. Najczęściej jest to bezpłatna, anonimowa forma, która umożliwia swobodną rozmowę z konsultantem bądź konsultantką, którzy mają doświadczenie w pracy z osobami w trudnych sytuacjach życiowych i potrzebującymi pomocy. Potrafią słuchać i rozumieją młodych ludzi. Czasem nie dodzwonimy się za pierwszym razem i wtedy będą potrzebne kolejne próby i zachowanie cierpliwości.
Życzymy Ci przyjemności i frajdy w realizacji scenariuszy. A jeśli potrzebujesz wsparcia bądź masz pytania napisz na adres hubert@sexed.pl.
