JAK MOŻE WYGLĄDAĆ DYSKRYMINACJA?

Opublikowano: 22 lutego 2025
Ostatnia aktualizacja: 28 lutego 2025

1 marca obchodzimy dzień „Zero dla Dyskryminacji”, które w 2014 r. ustanowiło Zgromadzenie Ogólne ONZ. Dyskryminacja to nierówne traktowanie ludzi ze względu na ich cechy, takie jak płeć, rasa, orientacja seksualna, niepełnosprawność czy status społeczny. Może przybierać różne formy – od jawnej agresji i wykluczenia po uprzedzenia i bariery systemowe, które utrudniają dostęp do edukacji, pracy czy opieki zdrowotnej. Choć społeczeństwo dąży do równości, dyskryminacja wciąż jest powszechnym problemem, który wymaga świadomości, edukacji i działań na rzecz równości.

DYSKRYMINACJA TO…

Dyskryminacja i przemoc może mieć różne formy. Są to np.: akty mikroagresji, grymasy, obraźliwe gesty, niemiłe komentarze, żarty, nieuczciwe traktowanie, wypisywanie obraźliwych haseł o kimś, rozwieszanie krzywdzących banerów o jakiejś grupie ludzi, ignorowanie kogoś lub wykluczenie z grupy, zastraszanie, upokarzanie, wyśmiewanie, molestowanie, przemoc online, podstawianie nogi, fizyczne ataki, bicie.

CZYM JEST SEKSIZM?

To dyskryminacja, stereotypowe postrzeganie lub uprzedzenia wobec osób ze względu na ich płeć. Może objawiać się na różne sposoby, np. w nierównym traktowaniu kobiet i mężczyzn w pracy, edukacji, polityce czy życiu codziennym. Seksizm często prowadzi do utrwalania nierówności społecznych, ograniczania praw i możliwości rozwoju jednej z płci. Seksizm może przejawiać się w języku, kulturze, reklamach, różnicach w wynagrodzeniach czy podziale obowiązków domowych.

Jesteś przewrażliwiona, jak każda kobieta.

Nie płacz, jak baba.

Weź to zostaw i zajmij się czymś męskim.

Z dziewczynami nie gramy w nogę, bo one bawią się lalkami.

Przygotuj nam kawę, koledzy lepiej poradzą sobie z klientem.

W podziale seksizm dzielimy na seksizm wrogi (hostile sexism) – to otwarta niechęć wobec kobiet, wyrażająca się w umniejszaniu ich kompetencji i podważaniu ich roli w społeczeństwie (tak zwany benevolent sexism). Seksizm życzliwy – pozornie uprzejme, ale ograniczające przekonania, np. że kobiety powinny być chronione, bo są delikatne (ambivalent sexism). Natomiast seksizm ambiwalentny – łączący te dwie postawy – nagradza kobiety za podporządkowanie się tradycyjnym rolom, ale krytykuje, gdy je łamią.

Wszystkie te formy seksizmu utrwalają nierówności płciowe, choć nie zawsze są od razu widoczne. Choć to kobiety częściej doświadczają seksizmu, warto też zwracać uwagę na stereotypy ograniczające mężczyzn, np. presję, by zawsze być silnym i nie okazywać emocji.

Jak z tym walczyć? Ważne jest promowanie równości płci i eliminowanie uprzedzeń.

DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA RASĘ

45% ankietowanych z 13 krajów UE przyznało, że doświadczyło dyskryminacji rasowej.¹ Dyskryminacja ze względu na rasę, kolor skóry lub grupę etniczną to rasizm. Polega on na nierównym traktowaniu osób lub grup ludzi z powodu ich pochodzenia etnicznego, narodowego lub cech fizycznych, takich jak kolor skóry.

Jak to wygląda dziś? Niestety współczesny rasizm nadal przejawia się zarówno w otwartej dyskryminacji, jak i w systemowych nierównościach. Osoby z mniejszości etnicznych często doświadczają trudności na rynku pracy, w edukacji oraz w dostępie do mieszkań i opieki zdrowotnej. W mediach i kulturze utrwalane są stereotypy, a profilowanie rasowe prowadzi do niesprawiedliwego traktowania przez policję i instytucje państwowe.

Rasizm objawia się także w mowie nienawiści, aktach przemocy i nierówności ekonomicznej, które utrwalają społeczne podziały. 

Pamiętajcie jednak, że zachowania rasistowskie są naganne i karalne. W polskim kodeksie karnym zawarty jest art. 257: „Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Dowiedz się, jak możesz reagować na dyskryminację i pomóc osobie, która jej doświadcza >>

DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA ORIENTACJĘ SEKSUALNĄ

Dyskryminacja ze względu na orientację seksualną objawia się w różnych formach, od agresji fizycznej i mowy nienawiści po uprzedzenie i wykluczenie społeczne i prawne. 

Homofobia, w tym lesbofobia, prowadzi do marginalizacji osób homoseksualnych, często ograniczając ich prawa do małżeństwa, adopcji czy swobodnego wyrażania siebie. Natomiast bifobia sprawia, że osoby biseksualne są postrzegane jako „niezdecydowane” lub spotykają się z brakiem akceptacji zarówno w społeczności heteroseksualnej, jak i LGBTQIA+. Heterofobia, choć rzadsza, może objawiać się uprzedzeniami wobec osób heteroseksualnych, zwłaszcza w kontekście sprzeciwu wobec konserwatywnych ról społecznych.

AGEIZM. DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA WIEK

Ageizm to dyskryminacja ze względu na wiek, która przejawia się zarówno w zawodach, jak i w społecznym postrzeganiu ludzi. Stereotypowo traktujemy starszych jako mniej elastycznych lub nieprzystosowanych do nowych technologii, podczas gdy młodsze osoby często są postrzegane jako niedoświadczone, mimo ich potencjału i świeżych pomysłów. W pracy młodsze osoby mogą być pomijane w kwestiach awansów, a starsze często są ignorowane lub uważa się, że taki pracownik już się nie rozwija.

W codziennym życiu zdarza się, że nie szanujemy młodszych, zakładając, że nie mają wystarczającej wiedzy, a starszym przypisujemy ograniczoną zdolność do adaptacji. Tego typu myślenie utrwala nierówności i szkodzi zarówno młodszym, jak i starszym osobom.

W zawodach, takich jak aktorstwo, modeling czy praca stewardesy, kobiety często spotykają się z presją, aby utrzymać młody wygląd – po osiągnięciu pewnego wieku często nie mogą dalej rozwijać kariery albo w takim samym stopniu, jak wcześniej.

Z kolei mężczyźni w zawodach wymagających wytrzymałości fizycznej, takich jak sport czy prace fizyczne, są oceniani pod kątem swojej kondycji, dlatego starsi pracownicy mogą być postrzegani jako mniej wydajni, mimo doświadczenia.

FATFOBIA. DYSKRYMINACJA OSÓB GRUBYCH

Dyskryminacja ze względu na wagę to wciąż temat, o którym mówi się za mało, a dotyka miliony ludzi każdego dnia. Nazywanie, wykluczanie, ocenianie przez pryzmat ciała – to nie „motywacja”, to po prostu uprzedzenia. 

Każdy zasługuje na szacunek, niezależnie od rozmiaru. Nikt nie jest zobowiązany do bycia „idealnym” według cudzych standardów. Ale fatfobia to nie tylko złośliwe komentarze – to też dyskryminacja systemowa, trudności ze znalezieniem pracy, bo „gruba osoba nie wygląda profesjonalnie”. Mniejsze szanse na awans, bo „nadwaga świadczy o braku samodyscypliny”. Gorsza opieka zdrowotna, bo lekarz_rka zamiast realnej diagnozy mówi tylko „proszę schudnąć”. A do tego niedostosowane fotele, ubrania czy przestrzenie, które sugerują, że większe ciała są „problemem”. Każdy zasługuje na szacunek, niezależnie od rozmiaru.

KSENOFOBIA A SZOWINIZM

Ksenofobia to lęk lub niechęć wobec obcych, czyli osób pochodzących z innej kultury, kraju czy środowiska. Często wynika ze strachu przed tym, co nieznane, i objawia się w postaci uprzedzeń, stereotypów czy nawet wrogości wobec cudzoziemców. Może to być niechęć do obcych języków w przestrzeni publicznej, ale także przybierać formy, prowadzące do dyskryminacji lub przemocy. 

Szowinizm natomiast to skrajna forma przekonania o wyższości własnej grupy, zwłaszcza narodowej, ale także np. płciowej czy kulturowej. Szowinista nie tylko uważa swoją grupę za lepszą, ale często otwarcie dąży do poniżenia lub podporządkowania innych. Może to przybierać różne formy – od przekonania, że tylko jego naród zasługuje na dominację, po pogardliwe traktowanie kobiet czy innych grup społecznych. 

Podstawowa różnica między ksenofobią a szowinizmem polega na tym, że pierwsza opiera się na strachu i odrzuceniu „obcego”, natomiast druga na przeświadczeniu o własnej wyższości. Ksenofobia jest reakcją obronną wobec tego, co wydaje się zagrożeniem, a szowinizm jest bardziej agresywny, ponieważ zakłada, że inni są gorsi i powinni się podporządkować. Jednak oba zjawiska często się przenikają. 

Szowinizm narodowy bardzo często prowadzi do ksenofobii, ponieważ jeśli ktoś uważa swój naród za najlepszy, to naturalnie będzie patrzył z góry na inne kultury i społeczności. Ksenofobia natomiast może prowadzić do szowinizmu, gdy obawa przed obcymi przekształca się w przekonanie, że tylko własna grupa jest godna szacunku i władzy. Szowinizm może przybierać formę agresywnej polityki narodowej, dążenia do dominacji nad innymi krajami lub grupami społecznymi. 

Oba te zjawiska mogą prowadzić do konfliktów społecznych i międzynarodowych, ponieważ wzmacniają podziały między ludźmi. Zamiast budować mosty porozumienia, ksenofobia i szowinizm zamykają ludzi w bańkach własnych przekonań i niechęci wobec innych. Współczesne społeczeństwa starają się im przeciwdziałać, promując otwartość, tolerancję i edukację jako sposób na walkę z uprzedzeniami.

1. Badanie Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), „Being Black in the EU” (2023), przeprowadzone na 6700 osobach pochodzenia afrykańskiego mieszkających w 13 krajach UE: Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburgu, Niemczech, Polsce, Portugalii, Szwecji i we Włoszech. ↩︎