Opublikowano: 9 stycznia 2025
Gdzie dzieci i młodzież poszukują informacji na temat seksualności? Czy w polskich domach edukacja seksualna nadal traktowana jest jako temat tabu? Jakie tematy związane z seksualnością i bezpieczeństwem są dla młodych osób najbardziej istotne? Na zaproszenie Rady Europy przeprowadziliśmy konsultacje, w których udział wzięły dzieci i młodzież. Raport, który przygotowaliśmy na podstawie tych rozmów, pokazuje konkretne propozycje dotyczące kompleksowej i dostosowanej do wieku edukacji seksualnej, które odpowiadają na zapotrzebowanie młodych osób i najlepiej chronią je przed wszelkimi formami przemocy, w tym przemocy seksualnej.
Podobne konsultacje przeprowadzono w innych państwach członkowskich Rady Europy. Celem tych konsultacji jest opracowanie rekomendacji dla państw członkowskich dotyczących dostosowanej i odpowiedniej do wieku, kompleksowej edukacji seksualnej, a tym samym wzmocnienie działań na rzecz m.in. zapobiegania i zwalczania przemocy, w tym ryzykownych lub szkodliwych zachowań seksualnych dzieci.
PRIORYTETY W EDUKACJI SEKSUALNEJ
W SEXEDPL wierzymy, że edukacja seksualna stanowi ważne i niezastąpione narzędzie zwalczania przemocy, wykorzystywania seksualnego w różnych formach i dyskryminacji (ze względu na płeć, orientację, tożsamość, wiek, rasę, religię). Dodatkowo jest jednym z fundamentalnych praw człowieka. Dzieci i młodzież mają prawo do otrzymywania rzetelnych, kompleksowych i opartych na aktualnej wiedzy naukowej informacji na temat seksualności. Rzetelna, kompleksowa i dostosowana do wieku edukacja seksualna pozwala zrozumieć zachodzące w ciele zmiany, budować pewność siebie i satysfakcjonujące relacje, a także dbać o zdrowie.
Zdaniem dzieci i młodzieży, które wzięły udział w konsultacjach, edukacja seksualna powinna obejmować m.in. takie tematy jak:
- menstruacja,
- antykoncepcja,
- asertywność i wyznaczanie granic,
- relacje, związki, uczucia i emocje,
- szacunek, świadoma zgoda i granice, rozpoznawanie szkodliwych zachowań i zgłaszanie nadużyć,
- tożsamość płciowa i orientacja seksualna,
- różnorodność związków,
- przeciwdziałanie przemocy,
- wsparcie i pomoc dla osób doświadczających doznających przemocy,
- choroby przenoszone drogą płciową,
- planowanie rodziny,
- debiut seksualny i bezpieczny seks.
INTERNET – GŁÓWNE ŹRÓDŁO WIEDZY
Dla młodych ludzi internet, zwłaszcza media społecznościowe, takie jak Instagram czy TikTok, pełni kluczową rolę jako źródło wiedzy na temat seksualności. Ważną rolę odgrywają również rówieśnicy, którzy często dzielą się swoimi doświadczeniami i opiniami. Internet oferuje dostęp do różnorodnych treści, pozwalając nie tylko na zdobywanie informacji, ale także na porównywanie własnych odczuć z innymi oraz oswajanie się z trudnymi tematami w sposób anonimowy i wolny od wstydu. Jednakże niesie ze sobą także ryzyko, w tym dezinformację, utrwalanie mitów i powielanie szkodliwych stereotypów związanych z seksualnością. Seksualność wciąż pozostaje tematem tabu w wielu polskich domach, a rozmowy z rodzicami ograniczają się najczęściej do kwestii higieny czy menstruacji. Rodzice nie zawsze wiedzą, jak poruszyć temat edukacji seksualnej, a dla dzieci i młodzieży barierą w rozmowach z rodzicami jest przede wszystkim wstyd i obawa przed niezrozumieniem.
NIEDOSTATKI ZAJĘĆ WDŻ
Zajęcia z wychowania do życia w rodzinie (WDŻ) realizowane w szkołach są krytykowane przez dzieci i młodzież za niską jakość i brak zaangażowania prowadzących. Młodzi wskazują, że lekcje są prowadzone przez osoby bez odpowiednich kwalifikacji, np. przez nauczycieli wychowania fizycznego. Forma zajęć jest często mało atrakcyjna, co zniechęca uczniów do aktywnego uczestnictwa.
PRZESTARZAŁA I NIEPEŁNA WIEDZA
Zdaniem uczestników konsultacji, wiedza przekazywana w ramach WDŻ jest powierzchowna, przestarzała i niedostosowana do ich realnych potrzeb. Zajęcia ograniczają się głównie do podstawowych informacji biologicznych, ignorując istotne tematy, takie jak zgoda, różnorodność seksualna, zdrowie psychiczne czy przeciwdziałanie przemocy.
Nie było nic o granicach ani asertywności. Tego musiałem nauczyć się sam.
Uczestnik konsultacji
Młode osoby wskazują również na brak przygotowania nauczycieli do podejmowania trudnych tematów związanych z seksualnością. Unikanie rozmów na te tematy dodatkowo zniechęca uczniów do udziału w zajęciach.
KLUCZOWE BRAKI: PRZEMOC I ŚWIADOMA ZGODA
Tematy takie jak przemoc seksualna, emocjonalna czy zgoda są niemal całkowicie pomijane w obecnym systemie edukacji. Dzieci i młodzież podkreślają, że brakuje informacji na temat rozpoznawania niebezpiecznych sytuacji, reagowania na przemoc oraz wyznaczania granic.
Nigdy nie dowiedziałam się w szkole, co robić w przypadku przemocy. Moja wiedza pochodzi z terapii i kont edukacyjnych na Instagramie.
Uczestniczka konsultacji
Młodzi ludzie zgodnie podkreślali, że rzetelna edukacja seksualna może pomóc w przeciwdziałaniu przemocy i budowaniu zdrowych, świadomych relacji.
OCZEKIWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY WOBEC EDUKACJI SEKSUALNEJ
Młodzież i dzieci wskazują na potrzebę edukacji dostosowanej do wieku, prowadzonej przez wykwalifikowanych specjalistów – seksuologów, psychologów czy edukatorów seksualnych – zamiast nauczycieli bez odpowiedniego przygotowania. Zajęcia powinny być obowiązkowe, ale bez konieczności zaliczania ich na ocenę. Według młodych osób dużą rolę w przekazywaniu rzetelnej edukacji seksualnej odgrywają organizacje pozarządowe, które mogą wnosić aktualną wiedzę oraz ułatwić dzieciom i młodzieży dostęp do profesjonalnych materiałów edukacyjnych.
Czułam, że mogę porozmawiać o wszystkim z edukatorką. To była zupełnie inna relacja niż z nauczycielem WDŻ.
Uczestniczka konsultacji
PROPOZYCJA ZMIAN
W raporcie sformułowaliśmy konkretne rekomendacje mające na celu poprawę jakości edukacji seksualnej w Polsce:
- Neutralne przedstawianie tematów kontrowersyjnych, takich jak aborcja, bez uwikłań politycznych czy religijnych.
- Wprowadzenie zajęć prowadzonych przez wykwalifikowanych specjalistów.
- Rozszerzenie tematyki o zagadnienia psychoseksualne takie jak: zarządzanie emocjami, świadoma zgoda, granice, asertywność, sposoby reagowania na przemoc seksualną, radzenia sobie w takich sytuacjach oraz wsparcie dla osób szukających pomocy.
- Zastosowanie interaktywnych metod nauczania, takich jak gry, quizy, materiały wideo i grupowe dyskusje.
PODSUMOWANIE
Młodzi ludzie w Polsce nie czują się wystarczająco przygotowani do radzenia sobie z wyzwaniami związanymi z seksualnością. Niedostateczna edukacja seksualna negatywnie wpływa na ich świadomość, umiejętność budowania zdrowych relacji i przeciwdziałanie przemocy.
Edukacja seksualna to wiedza, którą powinien mieć każdy. Pomaga unikać problemów w relacjach i budować lepsze życie.
Uczestnik konsultacji
Edukacja seksualna dostarcza wiedzy, umiejętności oraz kształtuje postawy i wartości, które wspierają zdrowie, rozwój pełnych szacunku relacji oraz odpowiedzialne podejmowanie decyzji Dzieci i młodzież mają prawo do rzetelnej wiedzy w tym zakresie, a ograniczanie ich dostępu od niej jest niesprawiedliwe. To dorośli ponoszą odpowiedzialność za przekazywanie tych informacji, co czyni edukację seksualną obowiązkiem, którego nie można zaniedbać.