Opublikowano: 27 września 2023
Ostatnia aktualizacja: 28 listopada 2024
Z perspektywy psychologicznej przemoc jest zjawiskiem, które stanowi realne zagrożenie dla uwikłanych w nią osób i może nieść za sobą długotrwałe konsekwencje. Dlatego ważne jest, by zwracać uwagę na jej wczesne przejawy. Jakie symptomy powinny być alarmujące?
O granicach w związku i kontrolowaniu partnera_ki dowiecie się z tekstu Anny Ciucias – psycholożki, seksuolożki, psychoterapeutki w trakcie szkolenia.
PRZEMOC NA POCZĄTKU ZWIĄZKU
Bywa tak, że kiełkujące zachowania przemocowe są mało wyraziste i mogą nie wzbudzać naszych wątpliwości lub dłuższej refleksji na tyle, by się nad nimi pochylić. Są to jednak ważne momenty, które dzięki nazwaniu i reakcjom mogą nas uchronić. Rozpoznając je, mamy możliwość włączenia większej uważności na własne potrzeby i granice. Stajemy się również bardziej wyczuleni na momenty, gdy te granice są przekraczane.
Zdarza się, że przemoc przybiera subtelne formy i trudno ją rozpoznać, zwłaszcza w początkowej fazie związku. Wtedy wiele osób może mieć trudność w dostrzeżeniu symptomów przemocy z powodu fascynacji, zauroczenia, idealizowania partnera_ki, możliwości pomijania negatywnych aspektów z powodu chęci utrzymania związku.
PRZEMOC A KONFLIKT
Zwykle pary sprzeczają się, kłócą, czy awanturują, a jednak w ich przypadku nie będziemy mówić o przemocy. Dlaczego? Wyjaśnijmy, czym różni się przemoc od konfliktu. Jeżeli w związku siły obu stron są równe i dochodzi do zachowań agresywnych, mówimy o sytuacji konfliktu. Różnicę między konfliktem a przemocą stanowi rozkład sił. W przemocy występuje nierównowaga, a w sytuacji konfliktu rozkład sił jest równy. Wówczas każda ze stron ma możliwość zadbania o swoje potrzeby, czy interesy na równych zasadach. Niestety, kiedy mówimy o przemocy, z biegiem czasu problem zwykle się nasila – osoba stosująca przemoc robi to coraz intensywniej, a osoba doznająca przemocy wchodzi w strategie radzenia sobie, które nie służą wyjściu z trudnej sytuacji.
PIERWSZE PRZEJAWY PRZEMOCY
Przyjrzyjmy się więc temu, co może stanowić pierwsze przejawy przemocy. Warto zwrócić uwagę na takie zachowania jak:
- krytykowanie, onieśmielanie, zawstydzanie, wyśmiewanie, wyzywanie – nawet „w żartach”
- upokarzanie (public shaming)
- stopniowe izolowanie lub ograniczanie kontaktów z innymi osobami (znajomi, rodzina) i chęć kontrolowania.
Osoba stosująca przemoc zwykle poprzez izolację dąży do uzyskania monopolu uwagi ze strony swojej partnerki lub partnera. Może również:
- okazywać zaborczość i nadmierną zazdrość
- oskarżać o niewierność i flirtowanie z innymi osobami (np. poprzez samo spojrzenie na kogoś),
- wymuszać posłuszeństwo czy podporządkowanie.
- wmawiać chorobę psychiczną, szantażować, grozić, karać milczeniem lub zastraszać poprzez gesty i krzyki.
GRANICE CIELESNE
Zwracajmy też uwagę na przekraczanie granic cielesnych tj. popychanie, szarpanie, niepożądany dotyk, zmuszanie lub przekonywanie do pieszczot, całowania czy niechcianej aktywności seksualnej jako ,,dowodu miłości”. Nakłanianie do seksu bez zabezpieczenia lub form aktywności seksualnej, której druga strona nie akceptuje bądź nie ma na nią ochoty, czy zatajanie informacji o stanie zdrowia, np. dotyczących infekcji przenoszonych drogą płciową, również są alarmujące. Podobnie z naciskami i wywieraną presją dotyczącymi tempa dążenia do współżycia lub innych form aktywności seksualnej, np. „czekam już dwa tygodnie, a tu nic” lub z innej perspektywy – ,,skoro zapraszam cię na randkę i za ciebie płacę, to jesteś mi coś winny_a”. Otóż nie.
Równie istotnym aspektem jest sytuacja wykorzystania niezdolności do decydowania np. z powodu spożytego alkoholu, narkotyków czy leków, które uniemożliwiają wyrażenie świadomej zgody (consentu).
PRZEMOC SEKSUALNA W ZWIĄZKU
Do zgwałcenia i przekroczenia granic może dojść również w związku. Nikt nie ma prawa zmuszać, wymuszać na nas czy szantażować, nawet jeśli dzieje się to w bliskiej, intymnej relacji. Zawsze mamy prawo do odmowy, wyrażania świadomej zgody i podejmowania decyzji dotyczących naszego ciała i życia, nawet jeśli komuś nie jest to na rękę.
Świadoma zgoda nie jest nadawana „raz na zawsze” lub na jednorazowe zbliżenie seksualne.
W każdej chwili mamy prawo wycofać się, jeśli tylko tego chcemy.
SYGNAŁY ALARMOWE – CHECK LISTA
Podsumowując, na co warto zwracać uwagę i co uznać za sygnał alarmowy:
- często martwisz się o to, jak partner_ka zareaguje na to, co chcesz powiedzieć lub zrobić
- kończysz związek, ale wracasz do niego mimo sugestii ze strony bliskich osób i własnej intuicji, że powinnaś_nieneś go zakończyć
- masz trudność z zerwaniem mimo przekonania, że byłoby to dla Ciebie najlepszym rozwiązaniem
- masz coraz mniej przyjaciół_ek i znajomych
- coraz częściej jesteś smutny_a, krytyczny_a wobec siebie i płaczesz
- musisz się tłumaczyć, „spowiadać” z tego, co robisz i przepraszać
- partner_ka wydzwania wiele razy dziennie, a Ty czujesz ,,przymus” odbierania
- doświadczasz przykrości i nieproszonych rad i ocen
- nadużywasz substancji psychoaktywnych, aby zneutralizować odczuwany ból i cierpienie
- zdarza się, że partner_ka tak mocno ściska Cię za rękę/ramię, że zostają ślady
- słyszysz stereotypowe i patriarchalne poglądy na temat ról mężczyzny i kobiety.
CYKL PRZEMOCY
Na podstawie oceny wszystkich tych charakterystycznych cech możemy wyciągnąć wnioski mające ogromną wartość dla naszego zdrowia i życia. Pamiętajmy, że w cyklu przemocy agresja przeplata się często z momentami czułości, co tworzy huśtawkę emocjonalną i daje nadzieję na zmianę. Warto więc włączyć uważność na podobne sygnały, aby nie wpaść w pułapkę błędnego interpretowania rzeczywistości. Wówczas może nam się wydawać, że przemoc przybiera formy, które ,,da się jakoś wytłumaczyć lub uzasadnić”. Ale przemocy nic nie usprawiedliwia i nie uzasadnia, a jedyną osobą odpowiedzialną za przemoc jest osoba, która ją stosuje.
KONTROLA W ZWIĄZKU
To, co jest cechą wspólną opisanych powyżej symptomów, to chęć dążenia do uzyskania kontroli – przewagi nad drugą osobą w różnych obszarach życia. Kontrola to ważny aspekt w sytuacji przemocy, bo przez nią osoby stosujące przemoc dają sobie prawo do stawiania siebie ,,wyżej”. Oznacza to, że taka osoba poprzez narzędzie kontroli chce uzyskać coraz większy wpływ i dominację nad życiem partnera_ki. W takich związkach i relacjach charakterystyczne może być:
- ,,przesłuchiwanie”, wypytywanie i sprawdzanie co partner_ka robi, z kim się widuje i rozmawia, dokąd chodzi
- oczekiwanie pozostawania w domu
- niszczenie i zabieranie rzeczy, kontrola telefonu.
Osoba krzywdząca może tłumaczyć się zazdrością i zaprzeczać przemocy, tym samym lekceważąc uczucia partnera_ki. Warto jednak wspomnieć, że dążenie do przejęcia kontroli jest zachowaniem przekraczającym i zaprzecza podejściu, że wszyscy jesteśmy wobec siebie równi bez względu na płeć.
GDZIE SĄ GRANICE?
Granice w bliskich związkach, ale też w relacjach z innymi osobami, to wszystkie te aspekty, które oddzielają i różnią nas od innych ludzi. Metaforycznie określając, to taki nasz ,,osobisty ogródek”, do którego możemy zaprosić, kogo chcemy i to my decydujemy, jak daleko ten ktoś może wejść.
Zdrowe granice to takie, które dają nam komfort i poczucie bezpieczeństwa, ale też uwzględniają innych ludzi w taki sposób, by ich nie dewaluować i nie ranić.
Opierają się na wzajemnym podejściu: „ja jestem ok i ty jesteś ok”. Takie granice nie są ani zbyt luźne, ani zbyt sztywne. Zdrowe granice są elastyczne, czyli dopasowywane do naszych potrzeb, sytuacji, emocji i samopoczucia. Każdy ma prawo wyrażać swoje potrzeby i oczekiwać, że zostaną one uszanowane. Natomiast emocjonalne ,,zlanie” z drugą osobą bywa przyczyną problemów w związku i poczucia braku przestrzeni osobistej, co w perspektywie może stać się przytłaczające.
Zachęcam więc każdą osobę, aby pomyślała przez chwilę: czego potrzebuję dla siebie i w związku? Co jest dla mnie ważne? Jakie są moje podstawowe wartości? Na co na pewno się nie zgadzam w związku? Co powoduje u mnie dyskomfort? jak wyobrażam sobie swój wystarczająco dobry związek/relację?
JAK ZADBAĆ O SWOJE GRANICE W ZWIĄZKU?
Oto kilka wskazówek, jak zadbać o swoje granice:
- pielęgnuj w sobie postawę asertywną, czyli umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą, czy osobami. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie wobec innej osoby swoich uczuć, potrzeb, pragnień, w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby:
- przyznaj przed sobą, kiedy Twoje granice są przekraczane
- stawiaj granice, kiedy czujesz, że są ci potrzebne
- doceniaj wartość tego, co robisz i czujesz
- dbaj o równy podział obowiązków
- nie staraj się dążyć do perfekcji – nikt nie jest w 100% idealny
- dbaj o czas na odpoczynek, relaks i zadbanie o swoje potrzeby (w tym społeczne).