6 min read
Opublikowano: 27 listopada 2023
– Wypadek zakończony trwałymi zmianami w funkcjonowaniu zmusza do bardziej refleksyjnego, przemyślanego i świadomego traktowania własnego ciała – tłumaczy edukatorka seksualna i psychoterapeutka par Alicja Długołęcka. – Już na wczesnym etapie rehabilitacji można rozwijać nowe strefy erogenne, samodzielnie lub z partnerem/partnerką. Odkrycie alternatywnych przyjemności zależy od indywidualnego nastawienia, szczególnie dobrze w tej dziedzinie radzą sobie osoby otwarte i asertywne; również w przekazywaniu informacji podczas wspólnego eksperymentowania erotycznego.
Dzięki aktywności społecznej prężnych i niezależnie myślących osób z niepełnosprawnościami wiele się zmienia na dobre! W mediach społecznościowych, na konferencjach, w podcastach i filmach mamy coraz więcej inspirujących przykładów kobiet i mężczyzn z różnymi niepełnosprawnościami, którzy realizują swoje potrzeby psychoseksualne, pokonując wszelkie kulturowe uprzedzenia, budują satysfakcjonujące związki i zostają rodzicami.
Niepełnosprawność nie jest jedną cechą wyróżniającą człowieka, jest tylko jedną z części składowych jego życia. Chociaż niepełnosprawność we współczesnym rozumieniu opartym na Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) nie jest ograniczeniem fizycznym, ani jakąś przypisaną człowiekowi, wewnętrzną cechą osobowości, tylko jej „źródło znajduje się poza człowiekiem” i jest określana na podstawie ograniczeń możliwości uczestnictwa w życiu, to wiele z tych ograniczeń mieści się również w stereotypach płciowych.
SEKSUALNOŚĆ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI OD URODZENIA
Konstrukty kulturowe kobiecości i męskości mogą uderzać w samoocenę zarówno kobiet, jak i mężczyzn, z tym że w mężczyzn silniej uderzają ograniczenia w zakresie sprawności fizycznej i seksualnej, a w kobiecą zmiany w ciele wliczane w kulturowo uwarunkowany, wyśrubowany model atrakcyjności fizycznej.
Osoby z niepełnosprawnością od urodzenia często podlegają dodatkowym oddziaływaniom utrudniającym realizację siebie. Jest to ograniczanie, tłumienie lub niedostrzeganie zachowań związanych z ekspresją seksualną (gestów, mimiki, sposobów ubierania się, wyrażania zainteresowania drugą płcią, napięcia seksualnego, autoerotyzmu). Nieliczenie się z granicami, decyzyjnością i intymnością osób z ograniczeniami ruchowymi wysuwają się na pierwsze miejsce na liście zgłaszanych przez nie problemów. Wyraża się to często w przyjmowanej przez „opiekunów” postawie paternalistycznej (władczo-ojcowskiej) oraz ograniczaniu przez nich praw do swobodnego wyrażania płciowości i podejmowania autonomicznych decyzji.
SEKSUALNOŚĆ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI PO URAZIE
Fazy przystosowania się do nowej sytuacji życiowej po urazach fizycznych mają swoją specyfikę i trwają zazwyczaj kilka lat, osoby z niepełnosprawnością ruchową wymieniają wiele zasad „zdrowego” myślenia, które są przydatne w budowaniu stabilnej tożsamości:
niezależne myślenie i rozwijanie wewnętrznego przekonania, że życie bez względu na poziom niesprawności jest tak samo wartościowe jak osoby w pełni sprawnej,
samopoznanie i akceptacja własnych ograniczeń w zakresie własnej seksualności,
aktywne szukanie partnera/partnerki,
okazywanie własnych potrzeb i uczuć,
uniezależnienie od rodziców i utrzymywanie kontaktów społecznych,
bycie sobą,
dawanie innym ciepła,
zadbanie o seksualną atrakcyjność,
rozmawianie z innymi osobami niepełnosprawnymi na temat seksu,
projektowanie dobrych dla siebie uczuć i rozwijanie empatii wobec partnera/ki,
rozwijanie umiejętności wspólnej relaksacji i dystansowania się do problemów – myślenia raczej o tym, co jest możliwe i przyjemne, a nie o tym, co jest niemożliwe,
szukanie odpowiedzi dotyczących możliwości i pragnień seksualnych w swoim ciele, świadomość, że pożądanie może zanikać lub powracać jako ważny aspekt życia,
rozwój samoświadomości poprzez kontakt ze specjalistami i zapoznawanie się z fachowymi materiałami dotyczącymi seksualności,
otwartość na komunikację z partnerem/ką, różne techniki seksualne i własne potrzeby (np. pozycję odwrotną, kontakty oralno-genitalne, pieszczoty wibratorem wrażliwych obszarów ciała),
świadomość, że orgazm nie jest istotą relacji seksualnej i że największą przyjemnością jest wzajemna bliskość,
rozwijanie gry wstępnej i śmiałość w eksperymentowaniu z odczuwaniem przyjemności, ponieważ zredukowana fizyczna wrażliwość wymaga dłuższej mentalnej stymulacji,
stosowanie środków, które wspomagają erekcję, redukują ból i relaksują,
świadomość odpowiedzialności za atmosferę, jaką się wytwarza, wspierana poczuciem humoru, bycie osobą aktywną w różnych dziedzinach życia.
WSPARCIE W ZAKRESIE ZDROWIA SEKSUALNEGO I REPRODUKCYJNEGO
Pierwszym krokiem wsparcia w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego jest pomoc
w określeniu zakresu swoich rzeczywistych, indywidualnych problemów. Stanowi to przełomowy moment w procesie przystosowania się, ponieważ znając własne potrzeby i rozumiejąc te nowe, wynikające z cielesnych zmian, można zacząć szukać własnych autorskich rozwiązań (a to właśnie jest kluczem do aktywnej rehabilitacji, również psychoseksualnej). Bazą tego procesu jest oczywiście dostęp do wiarygodnych i rzetelnych informacji.
Notorycznie spotykam się z sytuacjami, kiedy osoba z niepełnosprawnością nie otrzymuje lub otrzymuje w wąskim zakresie informacje na temat następstw doznanego urazu, szczególnie w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, nie wspominając o rzetelnej diagnozie seksuologicznej.
W praktyce oznacza to konieczność konsultacji z doświadczonym urologiem i ortopedą, nierzadko pomoc psychologiczną i kontakt z innymi osobami z niepełnosprawnościami, które mają już za sobą doświadczenia odkrywania własnej seksualności i rodzicielstwie.
Pierwszym krokiem jest zaopiekowanie się problemami z układem wydalniczym (a takie mogą występować przy uszkodzeniach neurologicznych), ponieważ są jednym z czynników najbardziej utrudniających psychiczne przełamanie oporów, akceptację siebie i udane relacje intymne. Żeby móc cieszyć się codziennym życiem, swobodnym funkcjonowaniem zawodowym i intymnymi relacjami trzeba nauczyć się odpowiedniego treningu pęcherza, usystematyzowania wypróżniania się oraz dokonać wyboru odpowiedniego zaopatrzenia urologicznego. Nauczenie się samocewnikowania i metod kontroli jelitowej to warunek pozbycia się niepokoju i blokad psychicznych związanych z aktywnością seksualną. Pociąga to za sobą dodatkową miłą konsekwencję – zamianę pieluchomajtek na wkładki, możliwość noszenia ulubionej bielizny i przylegających do ciała ubrań.
DOŚWIADCZENIE CIAŁA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI
Po odzyskaniu kontroli nad fizjologią przychodzi czas na poznawanie własnego ciała i zadbanie o nie. Podstawą zrozumienia jest refleksja nad tym, co znaczy żyć i doświadczać ciała, którego fragmentów się nie czuje albo nad którym trudno zapanować.
Następstwa, które bezpośrednio wpływają na seksualność to:
porażenie mięśni ograniczające ogólną sprawność,
zniesienie lub zaburzenia czucia,
utratę kontroli na procesami wydalania moczu i stolca,
brak lubrykacji u kobiet oraz zaburzenia erekcji i brak ejakulacji u mężczyzn, a także bóle neurologiczne,
spastyczność lub wiotkość. Odruchy spastyczne mogą stać się powodem lęków partnera, który powinien być poinstruowany, w jakich sytuacjach spastyka może się nasilać (na przykład pod wpływem silnych emocji lub alkoholu), a w jakich jest optymalna.
Bardzo ważna jest higiena: opanowanie samoobsługi w zakresie mycia całego ciała oraz ubierania się nie tylko w sportowe ubrania.
Ograniczenia ruchowe nie pozbawiają wolności w wyrażaniu swojej płciowości (niebinarmy outlook też jest wyborem) i można ją wyrażać na wiele sposobów.
Wypadek zakończony trwałymi zmianami w funkcjonowaniu zmusza do bardziej refleksyjnego, przemyślanego i świadomego traktowania własnego ciała. Ani fascynacja erotyczna, ani silne poczucie miłości nie stanowią gwarancji udanej relacji seksualnej. Już na wczesnym etapie rehabilitacji można rozwijać nowe strefy erogenne, samodzielnie lub z partnerem/partnerką. Odkrycie alternatywnych przyjemności zależy od indywidualnego nastawienia, szczególnie dobrze w tej dziedzinie radzą sobie osoby otwarte i asertywne; również w przekazywaniu informacji podczas wspólnego eksperymentowania erotycznego.
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA: WIZYTA U GINEKOLOGA
W obszarze świadomego rodzicielstwa ważne jest też poczucie bezpieczeństwa wynikające z przyjaznej opieki ginekologicznej i odpowiednio dobranej antykoncepcji (zalecanymi metodami antykoncepcji są metody barierowe- prezerwatywy, tabletki oparte na gestagenach oraz iniekcje hormonalne).
Kobiety w tej grupie dużo rzadziej poddają się regularnym badaniom ginekologicznym i rutynowej mammografii. Jako główne przyczyny podają trudność z położeniem się na fotel ginekologiczny, brak możliwości znalezienia lekarza, który je przebada i trudność z transportem.
Polecam więc mapę dostępności przyjaznych gabinetów ginekologicznych przygotowaną przez fundację Avalon oraz Fundacja Kulawa Warszawa. Ponadto warto wiedzieć, że uszkodzenie rdzenia kręgowego jest przeżyciem silnie traumatycznym, w wyniku którego mogą nastąpić zaburzenia hormonalnej kontroli osi podwzgórzowoprzysadkowej z wysokim
poziomem prolaktyny, co powoduje zatrzymanie cyklu menstruacyjnego na krótki czas – przeciętnie jest to 6 miesięcy, a więc po uregulowaniu się cyklu menstruacyjnego, niezależnie od poziomu uszkodzenia oraz dysfunkcji płodność wraca.
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ RUCHOWA A RODZICIELSTWO
Niepełnosprawność ruchowa kobiet nie wyklucza w żaden sposób możliwości zajścia w ciążę i rodzicielstwa. Specyfika polega na tym, że w drugim trymestrze przyrost wagi może wpływać na jakość wykonywania codziennych czynności: pojawiają się problemy z przesiadaniem się do wózka, z poruszaniem się nim i szybkim męczeniem oraz zwiększonym uciskiem na pęcherz moczowy, zwiększonym ryzykiem powstawania odleżyn i spastyką, a w trzecim trymestrze ciąży mogą pojawić się kłopoty z oddychaniem.
W 32 tygodniu ciąży pacjentki z tej grupy zazwyczaj wymagają hospitalizacji ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego i niemożność rozpoznania bólów przepowiadających poród.
W przypadku mężczyzn po urazach rdzenia sytuacja może być trudniejsza, ponieważ w wielu przypadkach, przy uszkodzeniach neurologicznych, jest związana z zaburzeniami erekcji i ejakulacji. Konieczna jest wtedy rzetelna konsultacja neurologiczna/seksuologiczna i branie pod uwag stosowania środków farmakologicznych lub iniekcji wywołujących/ wzmacniających erekcję. Jeśli wytrysk nasienia jest niemożliwy, drogą jego pozyskania jest elektrostymulacja lub biopsja z jąder w celu użycia plemników do zapłodnienia in vitro. To ważne, żeby wiedzieć, że nawet w takich sytuacjach ojcostwo jest możliwe!
Wszystkie pozostałe kwestie są sprawą świadomych wyborów dorosłych ludzi. Stworzenie głębokiej relacji uczuciowej i rodzicielstwo stanowią istotne wyznaczniki szeroko pojętej samorealizacji, poczucia szczęścia, odpowiedzialności i sensu. Rodzicielstwo nie jest obszarem zarezerwowanym dla osób sprawnych fizycznie, ponieważ jest niezaprzeczalnym prawem każdego dorosłego i świadomego człowieka.
Tekst: Alicja Długołęcka
Tekst powstał w ramach projektu “Wszyscy jesteśmy seksualni”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach funduszy EOG.
