5 min read
– Pracuję z osobami, które doświadczyły przemocy w relacjach. Bez względu na wiek mówiły, że nikt z otoczenia nie widział problemu, albo przynajmniej tego nie komunikował – mówi psycholog i seksuolog Michał Sawicki, z którym rozmawiamy o groomingu. – Wyraźne powiedzenie o swoich obawach czy wyraźny sprzeciw mogą komuś uratować życie lub zdrowie.
CZYM JEST GROOMING
Polskie tłumaczenie słowa „grooming”, czyli „uwodzenie” nie oddaje złożoności tego zagadnienia. Jakie są najważniejsze i najbardziej oczywiste zachowania, które określamy jako grooming?
Grooming to pojęcie, które kojarzy się z czynami pedofilnymi i możemy rzeczywiście wrzucić je do jednego worka. Grooming to proces, który ma doprowadzić do wykorzystania dziecka. Chodzi w nim głównie o manipulację, którą stosuje osoba sprawująca przemoc.
Jak to wygląda?
Groomer nawiązuje kontakt z dzieckiem i buduje relacje. Tylko że ta relacja ma ukryty cel, nie jest to zwykle czysta sympatia. Groomer poznając bliżej dziecko, poznaje przede wszystkim jego potrzeby, by w niedługim czasie wykorzystać tę wiedzę.
Czy grooming jest przemocą albo może prowadzić do przemocowych zachowań?
Samo „uwodzenie”, o którym wspomniałaś na początku, nie oddaje złożoności i pomija przemocowy element. Zgodnie z definicją osoba stosująca grooming dąży do wykorzystania seksualnego, ale już sam proces dążenia do tego jest przemocą. Próby wzbudzenia poczucia winy, jeśli dziecko nie zdecyduje się na spotkanie, zastraszanie i tworzenie zależności, przerzucanie odpowiedzialności na dziecko za swoje emocje, to główne techniki, które stosują osoby podczas groomingu.
Niewątpliwie grooming jest przemocą, nawet jeśli nie dojdzie do realnego kontaktu seksualnego z dzieckiem. Musimy pamiętać także o niefizycznych symptomach przemocy. Należą do nich wspomniana już manipulacja, która wiedzie prym w groomingu. Poza tym zastraszanie czy szantaż. Grooming zwykle dzieje się w internecie i tutaj już przed ewentualnym spotkaniem w realu dochodzi niestety często do zachowań będących wykorzystaniem seksualnym.
Czy możesz podać jakieś przykłady takich zachowań?
Przesyłanie dziecku nagich zdjęć, prośba lub wymuszanie podobnych fotografii od dziecka. Sexting z dzieckiem też jest przemocą i podlega pod artykuł 200. Kodeksu Karnego „Seksualne wykorzystanie małoletniego”.
To, co warto podkreślić, to fakt, że na wykorzystanie seksualne narażone jest każde dziecko bez względu na tożsamość płciową czy seksualną. Grooming nie dotyczy tylko dziewczynek.
A jak postrzegasz związek np. 17-letniej dziewczyny ze sporo starszym mężczyzną?
W przypadku dzieci nie ma dyskusji. Mamy normy prawne, które w naszym kraju określają wiek zgody na 15. rok życia. Żadne zachowanie o charakterze seksualnym nie jest dopuszczone. Co jednak w przypadku manipulacji, które mają na celu wykorzystanie osób starszych? Nie podlegają pod ten paragraf, ale wciąż są zachowaniami przemocowymi. Manipulacja, zastraszanie czy izolowanie mają wtedy na celu zaspokojenie potrzeb seksualnych osoby, która je popełnia. Takie zachowania nie mają nic wspólnego z miłością i staraniem się o czyjeś względy.
Pytasz o związek 17-letniej osoby z osobą starszą. Rozumiem, że chodzi o relacje, a nie pojedyncze zachowanie seksualne. Według prawa nie będzie to uważane za czyn pedofilny. Z seksuologicznego i psychologicznego punktu widzenia ważna jest różnica wieku, czy mówimy o osobie 20. czy 40-letniej. W przypadku 40-latka zastanawia fakt zainteresowania romantycznego kimś niepełnoletnim.
Grooming stosujemy zwykle do opisu wykorzystania dziecka, ale takiego emocjonalnego uwikłania w kontakt z kimś, można doświadczyć w każdym wieku. Jeśli celem osoby stosującej przemoc jest kontakt seksualny za wszelką cenę, to będzie ona stosowała manipulacje, szantaż, przerzucanie odpowiedzialności za swoje emocje. Bez względu na wiek osoby, którą ktoś manipuluje, będzie to przemoc.
W zdrowej miłości nie ma potrzeby stosowania przemocy, w tym niefizycznej. W zdrowej relacji miłosnej osoby są świadome procesów, które między nimi zachodzą i wyrażają świadomą zgodę na bliskość.
GROOMING A DUŻA RÓŻNICA WIEKU
Związki starszych mężczyzn z dużo młodszymi kobietami są normalizowane, a nawet romantyzowane w naszej kulturze.
Dobrowolne związki osób dorosłych nie mają nic wspólnego z groomingiem, nawet jeśli różnica wieku jest spora. Dorosłe osoby mogą świadomie decydować o swoim życiu i podążać za uczuciami. Rzeczywiście w społeczeństwie wciąż mniej zdziwienia budzi związek starszego mężczyzn z młodszą kobieta, ale to się powoli zmienia. I dobrze. W odwrotnej sytuacji też nie musimy się niepokoić. To samo dotyczy par jednopłciowych. W gabinecie często spotykam pary z dużą różnicą wieku i to nie ona stanowi problem, z którym się zgłaszają. Przeżywają problemy jak każda inna para rówieśników.
Wróćmy jeszcze na chwilę do norm. W seksuologii mamy kilka, na których bazujemy. Moralne nie są jednymi z nich. To na czym opiera się seksuologia to przede wszystkim normy prawne i tutaj wiek 15. i 18. lat ma istotne znaczenie. Normy psychologiczne z kolei skupiają się na komforcie i świadomej zgodzie osób zaangażowanych w relację lub kontakt seksualny. Do tego mamy Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD, która określa również zaburzenia seksualne. Nie ma niczego złego w kontakcie 20. i 40-letniej osoby, jeśli jest to kontakt za obopólną zgodą.
Znam wiele związków, które świetnie funkcjonują, w których różnica wieku jest nawet większa niż 20. W jednym to mężczyzna, w drugim kobieta jest starsza. Jeszcze inne to pary jednopłciowe.
Jak związek młodej osoby ze starszym partnerem_ką może wpłynąć na jej rozwój emocjonalny, poczucie własnej wartości, odkrywanie siebie? Jakie tu widzisz zagrożenia?
Nie dziwi mnie fakt fascynacji czy nawet zakochania się w starszym partnerze. To naturalne, że pierwsze, zwłaszcza platoniczne miłości tak mogą wyglądać. Starszy partner może imponować, być bardziej dojrzały niż chłopcy w jej wieku. Wszystko zależy od tego, jak duża jest ta różnica wieku oraz jak wyglądać będą role w takiej relacji. Czy będzie w niej miejsce na partnerstwo, czy raczej dojdzie do zależności młodej dziewczyny od starszego partnera? W przypadku osób dorosłych, które świadomie decydują się na seks lub relację romantyczną, różnica wieku nie budzi zastrzeżeń. Chodzi jednak o to, by obie strony osiągnęły już pewną dojrzałość. I tu znów z pomocą przychodzą normy prawne, czyli pełnoletność.
W groomingu ważną kwestią jest nie tylko różnica wieku, ale także doświadczenie. Często w dyskusji pojawiają się głosy, że młode dziewczyny mogą być „dojrzałe, jak na swój wiek” czy mieć tzw. bagaż doświadczeń. Czym kierują się osoby stosujące grooming?
Motywacje osoby, która wykorzystuje dziecko, mogą być różne. Zwykle nie są to czyste preferencje seksualne. Dużo częściej są to problemy w budowaniu relacji z rówieśnikami, innymi dorosłymi. Dziecko jest wtedy obiektem zastępczym, a nie preferencyjnym.
Dzieckiem łatwiej manipulować, łatwiej poczuć się w kontakcie z nim kimś ważnym, łatwiej przejąć kontrolę nad nim i uzyskać swój cel.
Zdarza się, że osoby stosujące grooming, nie mają świadomości swoich zachowań, co jednak nie zwalnia ich z odpowiedzialności. Mogą nie mieć wystarczającej wiedzy o szkodliwości swoich czynów, mogą mieć poczucie wyjątkowości i pewność bycia nietykalnymi lub z powodu choroby mieć zaburzoną perspektywę. Motywacje zawsze należy badać indywidualnie i nie wyciągać pochopnych wniosków. Wszystko to, mam nadzieje, wybrzmiewa jednak jasno w kategorii przemocy.
JAK POMÓC OSOBIE UWIKŁANEJ W PRZEMOCOWĄ RELACJĘ
Czy młoda osoba będąca w takim związku, jest w stanie dostrzec te zagrożenia? Czy bliscy mogą i powinni jakoś zareagować? Co mogę zrobić, gdy to na przykład moja przyjaciółka bądź przyjaciel i chcę pomóc?
Najważniejsze jest wyrażenie swoich obaw. Mamy w Polsce tendencje do niewtrącania się w czyjeś relacje, nawet jeśli są to relacje naszych bliskich. Boimy się konfliktu. Jednak społeczne wsparcie jest naturalne dla stada, a my jako ludzie takie stada tworzymy. Wyraźne powiedzenie o swoich obawach czy wyraźny sprzeciw mogą komuś uratować życie lub zdrowie. Pracuję z osobami, które doświadczyły przemocy w relacjach. Bez względu na wiek mówiły, że nikt z otoczenia nie widział problemu, albo przynajmniej tego nie komunikował. Kiedy jest się w relacji lub jest się osobą uwikłana w grooming, można nie dostrzec zagrożenia z powodu subiektywnego odbioru sytuacji.
