BADANIA PROFILAKTYCZNE

Zdjęcie: Angela Roma

Opublikowano: 30 czerwca 2023
Ostatnia aktualizacja: 20 czerwca 2024

Mamy dla Was wyzwanie! Nie jest ono trudne do zrealizowania, a co więcej podpowiemy Wam krok po kroku, jak się za nie zabrać. To noworoczne wyzwanie, które przebija każde inne i polega na zadbaniu o swoje zdrowie. W jaki sposób? Wykonując badania profilaktyczne. Czym są takie badania, które warto zrobić, o co zadbać? Wszystkiego dowiecie się z tekstu Agaty Okulus.

CZYM JEST PROFILAKTYKA?

Profilaktyka to działania, które pozwalają na zapobieganie i wczesne wykrycie chorób. Jest kilka rodzajów profilaktyk.

Profilaktyka pierwotna to taka, która ma zapobiec chorobom – obejmuje edukację, szczepienia czy kształtowanie zdrowych nawyków. 

Profilaktyka wtórna ma na celu wczesne wykrywanie, a więc obejmuje badania profilaktyczne. To badania, które przeprowadzane są u osób bez objawów po to, aby jak najszybciej uchwycić rozwój choroby i móc ją skutecznie leczyć.

PO CO SĄ BADANIA PROFILAKTYCZNE?

Badania profilaktyczne są elementem profilaktyki wtórnej, czyli takiej, która ma na celu jak najszybsze wykrycie chorób. Badania te przeprowadzane są u osób, które wydają się zdrowe, nie zgłaszają żadnych dolegliwości, żeby jak najszybciej wykryć i skutecznie leczyć potencjalną chorobę.

CZYM SĄ PROGRAMY PROFILAKTYCZNE?

Programy profilaktyczne to programy rządowe, w ramach których bezpłatnie można wykonać pewne badania. Kierowane są do konkretnej grupy wiekowej, która może zostać przebadana co pewien czas. Każdy z programów ma ustaloną grupę odbiorców_czyń, a także czas, co jaki dane badanie można wykonać. Głównym celem takich programów profilaktycznych jest zmniejszenie śmiertelności na daną chorobę.

DLACZEGO WARTO SIĘ BADAĆ?

Im wcześniej wykryjemy chorobę, tym łatwiej i skuteczniej możemy ją leczyć. Nieleczone choroby z kolei mogą prowadzić do wielu groźnych powikłań, a nawet do śmierci. Dla przykładu – wykrycie raka szyjki macicy w stadium I jego rozwoju daje ponad 95% przeżywalności kolejnych 5 lat; przy wykryciu go w stadium IV wartość ta nie przekracza 10%. Dlatego tak ważne są regularne kontrole.

JAKIE CHOROBY MAJĄ SWOJE BADANIA PROFILAKTYCZNE?

Jest wiele chorób, dla których przeprowadzane są badania profilaktyczne. Można je wykonać bezpłatnie, jednak niektóre wymagają do tego skierowania otrzymanego w ramach poradni NFZ (np. w przypadku badań w ciąży). Badania te dotyczą przede wszystkim chorób nowotworowych, ale także chorób układu krążenia, cukrzycy czy chorób zakaźnych, również tych przenoszonych drogą płciową.

CZY MOGĘ BADAĆ SIĘ W DOMU?

Oczywiście! Narządy, które można i powinno się badać co miesiąc samodzielnie w domu to m.in. piersi czy jądra.

Samobadanie piersi – najlepiej kilka dni po miesiączce zacznij od oglądania piersi w lustrze z rękami luźno wzdłuż ciała, potem opartymi o biodra i później wyciągniętymi w górę. Zwróć uwagę na wszystkie asymetrie, zmiany wielkości, kolory czy struktury skóry (tzw. skórka pomarańczowa), a także zmiany w obrębie brodawek. To samo sprawdź w pozycji pochylonej. Następnie przejdź do badania ręcznego – ściśnij brodawkę, sprawdzając, czy nic z niej nie wycieka.

Najpierw na stojąco, a potem w pozycji leżącej, dokładnie zbadaj całą pierś, ruchami okrężnymi lub z góry na dół, nie zapominając również o okolicy pach. Pomoże Ci znajomość swoich piersi – przy pierwszym badaniu możesz stwierdzić, że są niesymetryczne lub mają w sobie dziwne “guzki”, jednak taka może być ich natura. Gdy je poznasz, łatwo wykryjesz nowe zmiany. Skonsultuj je z lekarzem_rką.

Samobadanie jest bardzo ważne, bo pozwala bardzo szybko wykryć zmiany.

Samobadanie jąder – jądra najlepiej badaj podczas lub tuż po ciepłej kąpieli. Zacznij od ich oglądania i zwróć uwagę na asymetrie (jedno jądro może być naturalnie większe, jednak zmiana tej asymetrii powinna zaniepokoić), zmiany koloru czy opuchliznę. Następnie chwyć jądro w dłonie i przesuwaj je między palcami, aby sprawdzić jego powierzchnię i strukturę. Badanie nie powinno być bolesne. Jądra dobrze jest na początku poznać, żeby łatwiej zauważyć wszystkie nowe zmiany. Wykryte zmiany konsultuj z lekarzem_rką.

GDZIE ZBADAJĄ MNIE SPECJALIŚCI_TKI?

Wszystkie informacje można uzyskać u lekarza_rki POZ, czyli Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Miejsca, w których można przebadać się bezpłatnie i anonimowo w kierunku HIV wymienione na stronie (w niektórych można sprawdzić też HCV i kiłę):

Zdjęcie: Michelle Leman

GDZIE ZBADAJĄ MNIE SPECJALIŚCI_TKI?

Wszystkie informacje można uzyskać u lekarza_rki POZ, czyli Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Miejsca, w których można przebadać się bezpłatnie i anonimowo w kierunku HIV wymienione na stronie (w niektórych można sprawdzić też HCV i kiłę):

→ https://aids.gov.pl

Jeśli wolimy, to różne badania można wykonywać też prywatnie, czyli odpłatnie w laboratoriach. W dalszej części tekstu przybliżamy najważniejsze i najczęstsze badania profilaktyczne.

NOWORODKI

Obecny program profilaktyczny obejmuje 29 chorób wrodzonych, przede wszystkim wad metabolicznych. Jego celem jest przede wszystkim skuteczne zapobieganie skutkom choroby, np. poprzez wprowadzenie odpowiedniej diety. Badania te wykonywane są wszystkim dzieciom niedługo po urodzeniu – rodzice lub opiekunowie_ki nie muszą pamiętać o osobnej wizycie u lekarza_rki.

DZIECI I MŁODZIEŻ (1-19 LAT)

U dzieci i młodzieży najważniejsze są tzw. bilanse zdrowia, czyli profilaktyczne badania lekarskie. Podczas nich lekarz_rka ma szansę ocenić stan zdrowia i rozwoju młodej osoby. Pierwszy bilans przeprowadzany jest po ukończeniu 2. roku życia dziecka (wcześniej wizyty u lekarza_rki są bardzo częste ze względu na dużą liczbę szczepień ochronnych), a kolejne po ukończeniu 4. roku życia, przed rozpoczęciem nauki szkolnej (w 6. roku życia), a następnie około 10, 13, 15-16 i 17-19 roku życia.

MŁODE OSOBY DOROSŁE (18-49 LAT)

Młode dorosłe osoby objęte są kilkoma programami profilaktycznymi:

Profilaktyka raka szyjki macicy – osoby w wieku 25-59 lat powinny mieć wykonywaną cytologię co 3 lata lub co 12 miesięcy, jeżeli są zakażone wirusem HIV, HPV lub przyjmują leki immunosupresyjne. Żeby wykonać badanie, należy zgłosić się do ginekologa_żki.

Profilaktyka chorób odtytoniowych – osoby powyżej 18 r.ż., które palą papierosy i nie mają postawionej diagnozy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy, mogą mieć wykonywane co 3 lata wywiad i badanie lekarskie, a w razie potrzeby również badanie spirometryczne (głównie w wieku 40-65 lat). Żeby wykonać badanie, należy zgłosić się do przychodni POZ biorącej udział w programie. Listę placówek można znaleźć pod linkiem (wpisz hasło „Profilaktyka chorób odtytoniowych”):

→ https://zip.nfz.gov.pl

Profilaktyka chorób układu krążenia – osoby w wieku 35, 40, 45, 50 i 55 lat, które nie mają rozpoznanej choroby układu krążenia albo osoby obciążone czynnikami ryzyka. Mogą mieć co 5 lat wykonane badania krwi oraz pomiar ciśnienia oraz w razie potrzeby dalsze badania. Żeby wykonać badanie, należy zgłosić się do lekarza_rki POZ. Listę można znaleźć:

→ https://pacjent.gov.pl

Profilaktyka raka jąder – nie jest to program profilaktyczny, jednak bardzo ważne jest badanie jąder przez lekarza_rkę co 3 lata. Powinno być ono wykonane przez lekarza_rkę POZ.

OSOBY DOROSŁE (50 LAT I WIĘCEJ)

Oprócz badań wymienionych powyżej, osoby od 50 roku życia objęte są dodatkowymi programami:

Profilaktyka raka piersi – osoby w wieku 50-65 lat powinny mieć wykonywaną mammografię co 2 lata lub co 12 miesięcy jeżeli są obciążone czynnikami ryzyka (rak piersi u członków_kiń najbliższej rodziny – rodzica, rodzeństwa lub stwierdzona mutacja BRCA1 lub BRCA2). Żeby wykonać badanie, należy zgłosić się do poradni chorób piersi lub tzw. mammobusu.

Profilaktyka raka jelita grubego – program skierowany jest przede wszystkim do osób w wieku 50-65 lat (choć i w innym wieku w pewnych sytuacjach można mieć zalecone badanie ). Obejmuje jednorazowe wykonanie kolonoskopii. Są one opisane w linku:

→ https://www.gov.pl

Żeby wykonać badanie, należy zgłosić się do ośrodka biorącego udział w programie, do którego link znajdziecie tutaj:

→ http://pbp.org.pl

Zdjęcie: Josh Willink

OSOBY W CIĄŻY

Osoby w ciąży powinny być poddawane pewnym szczególnym badaniom. Mogą one być wykonywane bezpłatnie na podstawie skierowania od lekarza_rki w placówce współpracującej z NFZ lub odpłatnie. Badania obejmują standardowe badania laboratoryjne, badanie w kierunku cukrzycy, zakażeń HIV, HPV czy toksoplazmozą, USG płodu i wiele innych. Warto też pamiętać o programie badań prenatalnych, którym objęte są osoby po 35 r.ż. lub mające inne wskazania. O tym wszystkim powinien_nna poinformować prowadzący_a ciążę ginekolog_żka.

Istnieje również program profilaktyki depresji poporodowej, o którym więcej można przeczytać na stronie, do której link znajdziecie niżej. Niestety jego zasięg jest ograniczony do tylko wybranych placówek.

→ https://pacjent.gov.pl

PODSTAWOWE BADANIA

Opisane wyżej badania są bardzo podstawowe. Dodatkowo warto pamiętać o regularnych wizytach u lekarza_rki pierwszego kontaktu (min. raz w roku) i wykonywaniu podstawowych badań, takich jak morfologia krwi, badanie moczu, poziom elektrolitów (wapnia, potasu, sodu – co 3 lata) czy lipidogram (cholesterol – co 5 lat), a także stosowaniu się do zaleceń lekarskich. O innych programach profilaktycznych można przeczytać na stronie poniżej.

→ https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne

Badania profilaktyczne są niezwykle ważne, jednak równie ważna jest obserwacja swojego ciała. 

Jeśli czujesz, że coś jest nie tak, koniecznie zgłoś się do lekarza_rki, niezależnie od tego, ile masz lat i czy akurat znajdzie się dla Ciebie program profilaktyczny. 

Lekarze_rki to profesjonaliści_stki, którzy_re chcą Ci pomóc i których nie musisz się bać czy wstydzić. Jeśli tylko potrzebujesz, koniecznie się do nich zgłoś!

Spis badań powstał na podstawie informacji dostępnych na:

→ https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/

→ https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne

Tekst: Agata Okulus

Total
0
Shares
podstawy edukacji seksualnej