CO RAK SZYJKI MACICY I WIRUS HPV MAJĄ ZE SOBĄ WSPÓLNEGO? WYJAŚNIAMY

Głównym czynnikiem powodującym raka szyjki macicy jest infekcja wirusem HPV. Czas rozwoju choroby jest zazwyczaj bardzo długi. Od przewlekłego zakażenia wirusem do zachorowania na raka szyjki upływa zwykle od 9 do 15 lat. Wyróżniamy około 200 typów wirusa, jednak nie wszystkie będą wirusami onkogennymi.

CZYM SPOWODOWANY JEST RAK SZYJKI MACICY?

Część z nich to tak zwane HPV niskiego ryzyka. Zaliczamy do nich typ 6 i 11, które są odpowiedzialne za powstawanie brodawkowatych zmiany okolic intymnych tzw. kłykcin kończystych. Wśród typów wysokiego ryzyka, mogących powodować raka, wymieniane są najczęściej 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59.

JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA HPV?

Wirus przenoszony jest najczęściej drogą płciową, jednakże nie jest to jedyna droga transmisji wirusa. Do zakażenia może dojść między innymi w trakcie korzystania z publicznych toalet czy basenów, a także poprzez bezpośredni kontakt ze śliną nosiciela. Zakażenie wirusem HPV jest najczęstszą infekcją przenoszoną drogą płciową. Szacuje się, że w ciągu życia nawet do 98% mężczyzn i 95% kobiet zakazi się wirusem. Stosowanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko zakażenia, jednak nie zapobiega mu w 100%. Najwięcej zakażeń wirusem HPV występuje przed 20. rokiem życia i spada gwałtownie po 30. roku życia. W ponad 80% przypadków infekcje mają charakter przemijający i ulegają samoistnemu wyleczeniu. Niestety nie istnieje skuteczny lek na już istniejące zakażenie. Można się jednak przed nim ochronić, stosując szczepienia profilaktyczne.

JAKIE SĄ SZCZEPIONKI PRZECIWKO HPV?

Szczepienia przeciwko HPV istnieją od 2006 roku. Nie zawierają one żywego wirusa, a jedynie białkowy fragment jego otoczki. Nie są więc w stanie wywołać infekcji.

Na rynku dostępne są trzy szczepionki:

• 2-walentna – obejmująca najczęstsze typy mogące powodować raka, czyli 16 i 18

• 4-walentna – obejmująca 4 typy, w tym 6 i 11 powodujące kłykciny kończyste oraz 16 i 18

• 9-walentna – obejmująca wszystkie 9 najczęstszych typów wirusa, w tym te niskiego ryzyka 6 i 11 oraz wysokiego ryzyka, czyli 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58.

Wszystkie szczepionki rekomendowane są zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców od 9 roku życia. Zaleca się, aby szczepienie zostało przeprowadzone w okresie poprzedzającym inicjację seksualną. Natomiast nie istnieje górna granica wieku, do której można się zaszczepić.

ILE KOSZTUJE SZCZEPIONKA PRZECIW HPV?

Od 1 czerwca 2023 roku dostępny jest w Polsce program nieodpłatnych szczepień ochronnych przeciwko wirusowi HPV. Programem tym objęte są dziewczynki i chłopcy w wieku od 12 do 13 lat. Stosowany jest schemat dwudawkowy. Mimo iż wiemy, że największą korzyść ze szczepienia odniosą osoby szczepione przed inicjacją seksualną, to szczepienia zaleca się pacjentom z każdej grupy wiekowej. Po 13 roku życia szczepienia są pełnopłatne. Wyjątek stanowi szczepionka 2-walentnna, która objęta jest 50% refundacją. Koszt jednej dawki szczepionki 2-walentej po refundacji to około 140 złotych, natomiast 4- i 9-walentej to około 500 złotych. Najczęściej stosowany jest schemat trzydawkowy.

CZY SZCZEPIENIA SĄ BEZPIECZNE?

Szczepienia są bezpieczne. Nie zawierają żywego wirusa, a jedynie fragment jego otoczki. Nie mogą więc same wywołać zakażenia. Najczęściej występujące działania niepożądane to: ból, obrzęk i rumień w okolicy podania. Wśród tych występujących rzadko wymieniane są bóle i zawroty głowy, bóle mięśniowo-stawowe, bóle brzucha, nudności i wymioty.

CYTOLOGIA A RAK SZYJKI MACICY

Cytologia jest badaniem przesiewowym wykonywanym w ramach profilaktyki raka szyjki macicy.  Nie służy ona do wykrywania raka, a stanów przednowotworowych, które najczęściej mogą być skutecznie leczone. Nieprawidłowy wynik cytologii nie świadczy zatem zazwyczaj o obecności raka szyjki. W przypadku szybkiego wykrycia nieprawidłowych zmian na szyjce po zastosowaniu odpowiedniego leczenia może nigdy nie dojść do rozwoju raka.

JAKIE SĄ RODZAJE CYTOLOGII?

Dostępne są obecnie dwa rodzaje cytologii: klasyczna cytologia szkiełkowa oraz nowoczesna cytologia płynna. W przebiegu obu cytologii materiał pobiera się za pomocą specjalnej szczoteczki z kanału i tarczy szyjki macicy. Procedura ta jest bezbolesna. Różnicę stanowi jedynie sposób, w jaki materiał przekazuje się do badania. W klasycznej cytologii pobrany szczoteczką materiał rozmazywany jest na szkiełku, natomiast w przypadku cytologii płynnej cała główka szczoteczki umieszczana jest w pojemniku ze specjalnym płynem. Ta różnica sprawia, że cytologia płynna jest metodą dokładniejszą, ponieważ cały pobrany materiał, a nie tylko jego część, trafia do badania. Rekomendowaną metodą jest więc obecnie cytologia płynna.  Nie jest to jednak badanie refundowane.

JAK CZĘSTO WYKONYWAĆ CYTOLOGIĘ? KIEDY ZROBIĆ PIERWSZE BADANIE?

Zgodnie z rekomendacjami cytologię wykonuje się co 1-3 lata. Pierwszą cytologię należy wykonać do 3 lat po rozpoczęciu współżycia lub po 25. roku życia. Po 30. roku życia zaleca się również tak zwany co-testing, czyli jednoczasowe wykonanie cytologii i badania w kierunku infekcji HPV. Badania w kierunku HPV nie zaleca się wykonywać przed 30 rokiem życia, ponieważ infekcje wirusem w tym wieku są bardzo częste i większość z nich ulega samoistnemu wyleczeniu. Badanie w kierunku HPV jest odpłatne. W Polsce cytologia klasyczna jest refundowana co 3 lata od 25. do 59. życia.

CO JEŚLI MÓJ WYNIK CYTOLOGII NIE JEST PRAWIDŁOWY?

Warto pamiętać, że nieprawidłowy wynik cytologii w większości przypadków nie oznacza raka szyjki macicy. W największym uproszczeniu zmiany w cytologii możemy podzielić na te małego (LSIL) i dużego (HSIL) stopnia. Wynik LSIL świadczy często o infekcji wirusem HPV.  Lekarz może zadecydować o konieczności wykonania kolposkopii. Jest to specjalistyczne, bezbolesne badanie szyjki macicy za pomocą kamery z odpowiednim powiększeniem. Te zmiany zazwyczaj nie wymagają leczenia. Zalecana jest ich obserwacja i ponowna cytologia po 6-12 miesiącach. W tej sytuacji ponowne badanie cytologiczne będzie również refundowane. Wynik ASC-US oznacza obecność w badanym materiale nieprawidłowych komórek i zwykle wiąże się z występowaniem stanu zapalnego wywołanego przez HPV lub inne patogeny. Dalsze postępowanie podobnie jak w przypadku wyniku LSIL również najczęściej polega na obserwacji. Wynik HSIL wymaga poszerzenia diagnostyki o kolposkopię, a w przypadku potwierdzenia zmian przednowotworowych na szyjce ich leczenia zabiegowego.

Autorem tekstu jest ginekolog Łukasz Ciastoń

Bibliografia:

„Rekomendacje PTGIP, PTP, PTMR, PTGO, PTW oraz PTKIPSM w zakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego w Polsce”

„Schemat postępowania w screeningu Raka Szyjki Macicy (RSM) – Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP)”