PO CO NAM RZETELNA EDUKACJA SEKSUALNA?

Opublikowano: 31 sierpnia 2024
Ostatnia aktualizacja: 29 października 2024

Edukacja seksualna buduje pewność siebie, uczy komunikowania swoich potrzeb i uczuć, respektowania granic osobistych i przede wszystkim rozróżniania zachowań odpowiednich od tych, które mogą nam zagrażać. – W dzisiejszym świecie internetu edukacja seksualna powinna szczególnie uwzględniać zagadnienia związane z bezpieczeństwem w sieci, w tym cyberprzemoc, sexting i ostrzeżenia przed niebezpiecznymi zachowaniami online – tłumaczy psycholożka i seksuolożka Sara Tylka, z którą rozmawiamy o rzetelnej edukacji seksualnej.

CZYM JEST EDUKACJA SEKSUALNA?

Edukacja seksualna to proces przekazywania wiedzy, umiejętności i wartości związanych z seksualnością, zdrowiem reprodukcyjnym oraz relacjami międzyludzkimi. Celem edukacji seksualnej jest wsparcie osób, w szczególności młodzieży, w świadomym i odpowiedzialnym podejmowaniu decyzji dotyczących ich zdrowia seksualnego, relacji interpersonalnych oraz zrozumieniu własnej tożsamości i potrzeb. Edukacja seksualna obejmuje takie tematy jak:

Samopoczucie i samoakceptacja: wzmacnianie poczucia własnej wartości i pozytywnego obrazu ciała.

Anatomia i fizjologia człowieka: poznanie funkcjonowania ciała, szczególnie układu rozrodczego.

Relacje i emocje: nauka o budowaniu zdrowych relacji, wzajemnym szacunku, komunikacji i empatii.

Antykoncepcja i ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (STI): wiedza o metodach antykoncepcji i sposobach zapobiegania zakażeniom.

Bezpieczeństwo i zgoda: zrozumienie zasad zgody i bezpieczeństwa w kontekście seksualnym.

Tożsamość płciowa i orientacja seksualna: zrozumienie różnorodności w obszarze tożsamości i orientacji seksualnej.

DEFINICJA EDUKACJI SEKSUALNEJ I JEJ CELE

Jej celem jest dostarczenie wiedzy oraz rozwijanie umiejętności, które pomagają dbać o zdrowie, podejmować świadome decyzje i budować zdrowe relacje. Zakres edukacji seksualnej jest dostosowany do wieku odbiorców i ich poziomu rozwoju. Edukacja seksualna wspiera rozwój zdrowych nawyków i świadomości, co ma długofalowy wpływ na jakość życia. Pomaga zmniejszyć ryzyko przemocy, zastraszania, ryzykownych zachowań oraz pozwala podejmować świadome decyzje dotyczące zdrowia i relacji.

JAKIE KORZYŚCI PŁYNĄ Z EDUKACJI SEKSUALNEJ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Dagmara Łacny: W ubiegłym roku internet i media „żyły” największym w historii skandalem w polskim środowisku youtuberów. Dorośli mężczyźni, wykorzystując swoją popularność, wysyłali do nieletnich fanek SMS-y z treściami erotycznymi, zachęcające do sextingu. Młodzi ludzie, którzy doświadczyli przemocowych zachowań, często nie zdawali sobie sprawy, że to co, ich spotkało, było złe, nie byli też świadomi zagrożeń. Czy gdyby w polskim szkolnictwie istniała rzetelna edukacja seksualna, to do incydentów, które w ostatnim czasie wstrząsnęły opinią publiczną, mogłoby dochodzić rzadziej?

Sara Tylka: Edukacja seksualna jest ważnym aspektem edukacji dzieci i młodzieży, mającym na celu przygotowanie ich do zrozumienia, akceptacji i odpowiedzialnego podejścia do swojego ciała, relacji i kwestii związanych z seksem. Rzetelna edukacja seksualna może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka nieodpowiednich zachowań seksualnych i wykorzystywania, ale nie jest to jedyny czynnik wpływający na te kwestie. Edukacja seksualna może pomóc młodzieży zrozumieć pojęcia, takie jak granice osobiste, respektowanie ich u innych i rozróżnianie zachowań odpowiednich od nieodpowiednich.

Poprzez odpowiednią edukację, młode osoby mogą dowiedzieć się o zagrożeniach związanych z nieodpowiednimi treściami erotycznymi i / lub zachęcaniem do sexting’u ze strony rówieśników czy właśnie osób dorosłych. Dzięki temu będą bardziej świadome i mogą unikać potencjalnie niebezpiecznych sytuacji.

ŚWIADOMOŚĆ WŁASNEGO CIAŁA I ZDROWIE SEKSUALNE

BUDOWANIE PEWNOŚCI SIEBIE I SZACUNKU DO SIEBIE ORAZ DO INNYCH

Umówmy się, gdy dziecko przychodzi na świat, nie ma takiego zestawu narzędzi, które pozwoliłyby im rozpoznać zagrożenia. Zadaniem szkoły czy dorosłych powinno być właśnie przekazanie takich informacji. Dodatkowo edukacja seksualna może pomóc młodzieży w budowaniu pewności siebie i poczucia własnej wartości, co może zwiększyć ich odporność na manipulację i wykorzystywanie.

Wielu dorosłym osobom edukacja seksualna nadal kojarzy się jedynie z fizjologią. Zapominają, że przekazywana na takich zajęciach wiedza dotyczy także bardzo wielu innych zagadnień, których poznanie i zrozumienie pozwala uniknąć wielu przykrych lub niebezpiecznych sytuacji.

Masz absolutnie rację. Edukacja seksualna to znacznie więcej niż tylko nauka o fizjologii ciała i rozmnażaniu. Obejmuje ona szeroki zakres tematów i umiejętności, które są kluczowe dla rozwoju zdrowych, odpowiedzialnych i satysfakcjonujących życiowych relacji.

KIEDY POWINNA SIĘ ZACZYNAĆ EDUKACJA SEKSUALNA

Globalne wytyczne ONZ dotyczące edukacji seksualnej określają zestaw celów nauczania, począwszy od 5. roku życia. Mają one być dostosowane do lokalnego kontekstu i programu nauczania danego kraju. Sam dokument szczegółowo opisuje, w jaki sposób powinien przebiegać proces adaptacji, poprzez konsultacje z ekspertami, rodzicami i młodymi ludźmi, a także badania mające na celu zapewnienie, że programy spełniają potrzeby młodych ludzi.

W przypadku młodszych uczniów edukacja seksualna nie oznacza nauczania o seksie. Zamiast tego może obejmować naukę o ciele, rozpoznawanie emocji i uczuć, rozmowy o życiu rodzinnym i różnych typach relacji, podstawy podejmowania decyzji, zasady zgody oraz postępowanie w sytuacjach przemocy, zastraszania czy nadużyć.

WCZESNA EDUKACJA SEKSUALNA I PRZEDSZKOLNE PODSTAWY EDUKACJI

Rzetelna edukacja seksualna powinna zacząć się w wieku przedszkolnym. Czego powinny uczyć się dzieci?

Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczących standardów edukacji seksualnej, takie zajęcia powinny zaczynać się w wieku przedszkolnym i być kontynuowane przez całą edukację, dostosowane poziomem wiedzy i umiejętności do wieku i dojrzałości uczniów i uczennic. W wieku przedszkolnym edukacja seksualna ma na celu rozwijanie podstawowych umiejętności związanych z rozwojem ciała, relacjami i zrozumieniem różnic płciowych.

ZAGADNIENIA EDUKACJI SEKSUALNEJ DOSTOSOWANE DO WIEKU DZIECI

Oto przykłady, czego dzieci mogą uczyć się na tym etapie:

Rozwój ciała: dzieci mogą dowiedzieć się, jakie są różnice między ciałami chłopców i dziewcząt, jak rozwijają się i jakie zmiany zachodzą w miarę dorastania.
Nazewnictwo narządów płciowych: dzieci uczą się odpowiednich nazw narządów płciowych, co jest ważne dla precyzyjnej komunikacji i zrozumienia swojego ciała.
Prywatność: dzieci mogą uczyć się o pojęciu prywatności i o tym, że pewne części ich ciała są prywatne. Mogą też dowiedzieć się, że inni powinni szanować ich granice osobiste.
Relacje i przyjaźń: Na tym etapie edukacji seksualnej można również omawiać podstawy związane z relacjami, przyjaźnią i empatią, aby dzieci mogły zrozumieć, jak dbać o swoje relacje z innymi dziećmi.

Zobacz też: O przemocy seksualnej rozmawiamy z aktywistką Mają Staśko

DLACZEGO EDUKACJA SEKSUALNA JEST WAŻNA NA KAŻDYM ETAPIE ROZWOJE

Warto zaznaczyć, że nauczanie na tym etapie jest bardzo delikatne i dostosowane do wieku dzieci. To jest jedynie wprowadzenie do bardziej zaawansowanych tematów, które zostaną omówione, w miarę jak dzieci dorastają.

EDUKACJA SEKSUALNA W EUROPIE A SYTUACJA W POLSCE

W większości krajów Europy edukacja seksualna jest postrzegana jako niezbędny element edukacji i zdrowia publicznego, a jej wdrażanie przynosi widoczne korzyści społeczne i zdrowotne. W Polsce, z powodu ograniczonego wsparcia instytucjonalnego i politycznych kontrowersji, edukacja seksualna nie jest szeroko dostępna ani ujednolicona. W Polsce edukacja seksualna nie jest przedmiotem obowiązkowym. W szkołach zamiast niej prowadzony jest przedmiot o nazwie “Wychowanie do życia w rodzinie” (WDŻ). Tematyka często jest ograniczona, a nauczyciele mają dużą dowolność w wyborze treści i metod. W odpowiedzi na braki w polskim systemie oświaty organizacje takie jak SEXEDPL, Ponton, Grupa Edukatorów Seksualnych, organizują kampanie i warsztaty edukacyjne, oferując młodzieży dostęp do rzetelnej wiedzy. Wciąż jednak dostępność takich inicjatyw pozostaje ograniczona.

STANDARDY EDUKACJI SEKSUALNEJ W EUROPIE A ROLA WHO

Wytyczne Organizacji Narodów Zjednoczonych opracowane wspólnie przez UNESCO, UNFPA, UNICEF, UN Women, UNAIDS i WHO zalecają, aby edukacja seksualna opierała się na ustalonym programie nauczania, była rzetelna, dostosowane do różnych grup wiekowych i kompleksowa. Powinna ​​obejmować szereg tematów dotyczących seksualności oraz zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego dzieci oraz młodzieży. Tematy, które obejmuje edukacja seksualna dotyczy również takich zagadnień jak: rodzina i relacje, consent i autonomię ciała, anatomia, dojrzewanie i menstruacja, antykoncepcja i ciąża, a także choroby przenoszone drogą płciową, w tym HIV.

RÓŻNE PODEJŚCIA DO EDUKACJI SEKSUALNEJ W KRAJACH EUROPEJSKICH

Opinia na temat odpowiedniego wieku rozpoczęcia edukacji seksualnej jest zróżnicowana. Większość krajów zaczyna ją wśród dzieci w wieku 12–14 lat lub później. Jednak w niektórych krajach Europy Zachodniej, jak Holandia, dostosowana do wieku edukacja seksualna rozpoczyna się już od 4–5 roku życia. Dzieci i młodzież mają prawo do zdobywania wiedzy o sobie i otaczającym świecie w sposób dostosowany do ich wieku i poziomu rozwoju, co jest kluczowe dla ich zdrowia i dobrego samopoczucia. Z myślą o wsparciu programów szkolnych globalne wytyczne ONZ sugerują, aby edukację seksualną rozpoczynać w wieku 5 lat, czyli zazwyczaj na początku formalnej edukacji. Edukacja seksualna jest jednak procesem trwającym przez całe życie i często zaczyna się wcześniej, w domu, z pomocą zaufanych opiekunów. Proces ten przebiega stopniowo – treści dostosowane do najmłodszych dzieci bardzo różnią się od tych kierowanych do nastolatków w okresie dojrzewania.

POZNAJ NASZYCH EKSPERTÓW OD EDUKACJI SEKSUALNEJ

EDUKACJA SEKSUALNA W POLSCE – WYZWANIA I KONTROWERSJE

A jak to wygląda obecnie?

Obecnie w Polsce stan edukacji seksualnej w przedszkolach może być zróżnicowany, a sposób, w jaki są realizowane te cele, może zależeć od programu nauczania i „lokalnych” wytycznych. Wprowadzanie bardziej formalnej i standaryzowanej edukacji seksualnej w przedszkolach może zależeć od polityki edukacyjnej na szczeblu krajowym lub lokalnym. Ważne jest, aby taka edukacja była prowadzona przez odpowiednio przeszkolonych nauczycieli i dostosowana do potrzeb i rozwoju dzieci na danym etapie edukacyjnym. A to, jak jest w rzeczywistości, to najpewniej lepiej byłoby zapytać rodziców tych dzieci lub przedszkola.

CZY EDUKACJA SEKSUALNA PROWADZI DO SEKSUALIZACJI DZIECI?

Edukacja seksualna walczy z seksualizacją dzieci. Buduje w nich pewność, że nie są obiektami seksualnymi i nikt nie może ich uprzedmiotawiać. Dzięki edukacji seksualnej możemy wyposażyć dziecko w narzędzia, dzięki którym będzie w stanie odpierać część seksualizujących przekazów. Czytaj więcej >>

ROLA EDUKACJI W PRZECIWDZIAŁANIU PRZEMOCY I NIEODPOWIEDNIM ZACHOWANIOM

Co powinna zrobić osoba, szczególnie nieletnia, która doświadczyła przemocowych zachowań, takich jak sexting, grooming albo była ich świadkiem?

Istnieje kilka kroków, które warto podjąć, aby zadbać o swoje bezpieczeństwo i podjąć odpowiednie działania. Przede wszystkim, zgłosić incydent. Jeśli jesteś nieletni lub jesteś świadkiem takiego zachowania, ważne jest, aby zgłosić incydent odpowiednim organom lub zaufanej osobie dorosłej, takim jak rodzice, opiekunowie, nauczyciele lub psycholog szkolny.

EDUKACJA SEKSUALNA A OCHRONA DZIECI PRZED ZAGROŻENIAMI W SIECI

Incydenty tego rodzaju, takie jak grooming, sexting i nadużycia seksualne, są poważnymi przestępstwami i powinny być zgłoszone organom ścigania. Następnie, ważne jest, aby poszukać odpowiedniego wsparcia. W tych miejscach znajdziesz specjalistyczną pomoc. Ważne jest też, aby zachować dowody. Nie usuwaj żadnych wiadomości ani materiałów, które otrzymałeś/aś. Te dowody mogą być przydatne w śledztwie lub w procesie prawnym (sądowym). Zrozum, że nie jesteś winny/a za te działania. Przemoc seksualna jest zawsze winą osoby dopuszczającej się przemocy.

DLACZEGO EDUKACJA SEKSUALNA JEST NIEZBĘDNA?

Edukacja seksualna wyposaża w wiedzę, umiejętności, postawy i wartości, które pomagają dbać o zdrowie, rozwijać pełne szacunku relacje społeczne i seksualne, podejmować odpowiedzialne decyzje oraz rozumieć i chronić prawa innych. 

Dowody pokazują, że wysokiej jakości edukacja seksualna przynosi pozytywne rezultaty. Młodzi ludzie są bardziej skłonni opóźnić rozpoczęcie aktywności seksualnej – a gdy decydują się na rozpoczęcie współżycia, uprawiać bezpieczniejszy seks – gdy są lepiej poinformowani o swojej seksualności, zdrowiu seksualnym i swoich prawach.

Edukacja seksualna pomaga również przygotować się na zmiany fizyczne i emocjonalne oraz radzić sobie z nimi w miarę dojrzewania.

Uczy szacunku, zgody i tego, gdzie się udać, jeśli osoby potrzebują pomocy. To z kolei zmniejsza ryzyko przemocy, wykorzystywania i nadużyć.

KORZYŚCI EDUKACJI SEKSUALNEJ DLA JEDNOSTKI I SPOŁECZEŃSTWA

Korzyści dla jednostki:

1. Lepsze zrozumienie własnego ciała:
   • Wiedza o fizjologii ciała oraz procesach zachodzących w okresie dojrzewania pomaga lepiej zrozumieć własne ciało i jego potrzeby, co sprzyja akceptacji siebie.
2. Bezpieczne podejmowanie decyzji:
   • Dzięki edukacji seksualnej osoba jest bardziej świadoma ryzyka i konsekwencji różnych zachowań seksualnych, co przekłada się na podejmowanie bardziej odpowiedzialnych decyzji.
3. Zmniejszenie ryzyka zakażeń chorobami przenoszonymi drogą płciową (STI):
   • Edukacja seksualna zwiększa świadomość i wiedzę na temat zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.
4. Zapobieganie nieplanowanym ciążom:
   • Edukacja dotycząca metod antykoncepcji i zdrowia reprodukcyjnego pomaga zmniejszyć liczbę nieplanowanych ciąż, szczególnie wśród nastolatków.
5. Wzmacnianie poczucia własnej wartości i samoakceptacji:
   • Poruszanie tematów związanych z akceptacją ciała, tożsamością i orientacją seksualną wspiera rozwój pozytywnego obrazu siebie i pomaga w samoakceptacji.
6. Lepsze rozumienie zgody i granic:
   • Edukacja seksualna uczy zasad świadomej zgody, co wspiera rozwój zdrowych i bezpiecznych relacji, redukując ryzyko przemocy seksualnej.

Korzyści dla społeczeństwa:

1. Redukcja liczby nieplanowanych ciąż:
   • Dzięki dostępowi do wiedzy o antykoncepcji notuje się mniejszą liczbę niechcianych ciąż, co zmniejsza obciążenie dla systemu ochrony zdrowia oraz systemu opieki społecznej.
2. Ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych drogą płciową:
   • Społeczeństwo dobrze poinformowane o metodach profilaktyki skuteczniej zapobiega STI, co ma pozytywne skutki zdrowotne i finansowe.
3. Zmniejszenie przemocy seksualnej:
   • Edukacja seksualna, która podkreśla znaczenie świadomej zgody i wzajemnego szacunku, wspiera przeciwdziałanie przemocy seksualnej oraz jej skutkom.
4. Wzrost tolerancji i akceptacji:
   • Poruszanie tematów związanych z różnorodnością orientacji seksualnych i tożsamości płciowych sprzyja budowaniu społeczeństwa otwartego, tolerancyjnego i inkluzywnego.
5. Wzrost jakości życia:
   • Odpowiedzialne podejście do seksualności, które jest efektem edukacji seksualnej, wspiera ogólny dobrostan psychiczny, emocjonalny i fizyczny jednostek, co przekłada się na jakość życia w całym społeczeństwie.

Podsumowując, edukacja seksualna jest nie tylko narzędziem indywidualnego rozwoju, ale także inwestycją w zdrowe i dobrze funkcjonujące społeczeństwo.

Sara Tylka – psycholożka, seksuolożka + eduseksualna. Jest psychologiem wojskowym, prowadzi też konsultacje psychologiczno-seksuologiczne on-line. Na instagramie @psychosekslogicznie dzieli się swoim doświadczeniem, nabytą wiedzą i myślami. Wspiera SEXEDPL w tworzeniu treści edukacyjnych.