JOANNA DEC-PIETROWSKA. “SEKSUALNOŚĆ POSTRZEGANA JEST JAKO COŚ GRZESZNEGO”

Certyfikowana trenerka edukatorów i edukatorek seksualnych. Konsultantka WHO w zakresie wsparcia i pomocy jednostek ochrony zdrowia w odniesieniu do problematyki przemocy seksualnej i gender based violence. Naukowo, teoretycznie i praktycznie zajmuje się edukacją seksualną oraz poradnictwem dla osób z grup marginalizowanych. Autorka wielu publikacji naukowych i artykułów poświęconych m.in. tematyce edukacji seksualnej. Od wielu lat zaangażowana jest w popularyzowanie wiedzy z zakresu edukacji seksualnej zarówno lokalnie, krajowo, jak i międzynarodowo. To jedna z osób, które znalazły się na naszej liście 100 SEXEDPL i Forbes Women.

Skąd czerpała Pani wiedzę o seksie i seksualności?

W dużej mierze zależne to było od wieku. W moim pokoleniu (lata 80.) nie były prowadzone w szkołach lekcje z zakresu edukacji seksualnej. Fragmentaryczne wiadomości na temat dojrzewania, anatomii i rozmnażania podejmowane były jedynie na lekcjach biologii, ale większość interesujących nas treści zdobywaliśmy od rówieśników albo częściowo w domach rodzinnych. Ewentualnie niektórzy mieli jeszcze dostęp do czasopism poruszających interesujące nas tematy lub książek.

Sytuacja odnośnie czerpania wiedzy z zakresu seksualności diametralnie zmieniła się dopiero, gdy poszłam na studia do Zielonej Góry. Już na pierwszym roku zaczęłam intensywnie działać w Kole Naukowym Edukacji Seksualnej i Profilaktyki HIV, którego opiekunem był prof. Zbigniew Izdebski. Z jego inicjatywy organizowane wówczas były bardzo ciekawe i liczne konferencje naukowe poświęcone tematyce seksualności człowieka i edukacji seksualnej oraz ogromna ilość spotkań, warsztatów i wykładów z czołowymi postaciami polskiej seksuologii (m.in. prof. Kazimierz Imieliński, Prof. Mikołaj Kozakiewicz, Prof. Andrzej Jaczewski, Prof. dr n.med. Tomasz Niemiec, dr Michalina Wisłocka, Prof. Maria Beisert, prof. Zbigniew Lew-Starowicz, Prof. Kazimierz Pospiszyl i wielu innych ). Tak więc w tym obszarze uczyłam się od najlepszych!

Jednocześnie zaczęłam działać w Towarzystwie Rozwoju Rodziny (zajmującego się prawami i zdrowiem seksualnym i reprodukcyjnym), którego prezesem był również prof. Izdebski i dzięki tej działalności mogłam brać udział w wielu warsztatach i aktywnościach skierowanych do przyszłych edukatorów seksualnych. Ukończyłam liczne kursy w tym zakresie, otrzymałam certyfikat trenerów edukatorów seksualnych oraz ukończyłam studia podyplomowe z zakresu wychowania seksualnego na Uniwersytecie Warszawskim.
W tym samym czasie (jeszcze jako studentka) będąc delegatką z ramienia TRR bardzo aktywnie działałam w IPPF (Międzynarodowej Federacji Planowanego Rodzicielstwa), gdzie po kilku latach zostałam wybrana do zarządu Rejonu Europejskiego a później na 3-letnią kadencję jako Prezydentka Rejonu Europejskiego IPPF. Ta działalność międzynarodowa pozwoliła mi na bardzo kompleksowe czerpanie wiedzy z zakresu praw seksualnych i reprodukcyjnych oraz możliwości poznania systemów edukacji seksualnej w różnych krajach (także poza Europą).

Czy rodzice rozmawiali z Panią o seksie? Czy seks był tematem tabu?

Raczej seks nie był tematem tabu. Głównie to mama rozmawiała ze mną przede wszystkim o kwestiach związanych z dojrzewaniem i przygotowaniem się na zmiany tego okresu. Miałam także „przyspieszony” kurs wiedzy na temat ciąży i opieki nad niemowlakiem, bo gdy miałam 10 lat, mama urodziła moją siostrę.
Ale tematyka seksualności w latach 80. była raczej kwestią rzadko poruszaną w domach. O ile w moim domu pojawiały się rozmowy na temat rozwoju biologicznego, ewentualnie podejmowania dojrzałych decyzji, o tyle pozostałe kwestie raczej nie były poruszane. Pamiętam natomiast jak w pewnym momencie w domowej biblioteczce, pojawiły się książki z zakresu wiedzy seksuologicznej (m.in. „Sztuka miłości”, „Seks partnerski”), które z wypiekami na twarzy zgłębiałam, a potem omawiałam, ale raczej w gronie koleżanek.

Dlaczego tak trudno jest w Polsce rozmawiać otwarcie o seksualności?

Według mnie wynika to z kilku kwestii:
Po pierwsze zagadnienia dotyczące seksualności człowieka, a co za tym idzie – edukacja w tym zakresie, od dawna budzą w Polsce kontrowersje oraz spory. Atmosferę wokół omawianej tematyki dodatkowo „podgrzewa” fakt, iż edukacja seksualna jest obszarem mocno upolitycznionym, monokulturowym i poddawanym światopoglądowej presji. W sferze publicznej są obecne dwa dyskursy o edukacji seksualnej (konserwatywny i liberalny), silnie spolaryzowane i wzajemnie się wykluczające.

W znacznym stopniu seksualność postrzegana jest jako coś wstydliwego, grzesznego, pełna moralizowania, oceniania, nakazów i zakazów, owiana dodatkowo licznymi mitami i stereotypami.

Kolejną trudność stwarza brak lub niedostosowanie edukacji seksualnej w polskich szkołach do potrzeb jej odbiorców na różnych etapach ich życia. Brakuje dobrze przygotowanych nauczycieli, podręczniki często nie przekazują wiedzy naukowej, a wręcz przyczyniają się do powielania mitów i stereotypów, już nie wspominając o realizacji samego przedmiotu „Wychowania do życia w rodzinie”, jego treści i podstawy programowej.

Nie bez znaczenia jest również wpływ mediów a w szczególności internetu, który nierzadko stanowi dla wielu młodych ludzi jedyne źródło wiedzy o seksualności człowieka, a brak umiejętności weryfikacji i oceny pojawiających się tam treści może stanowić zagrożenie dla rozwoju psychoseksualnego dzieci i młodzieży.

Jakie zagrożenia, negatywne zjawiska wynikają z braku mądrej edukacji seksualnej?

Istnieje wiele obszarów związanych z edukacją seksualną, w których głównie nastolatkowie (ale i dorośli) mogą mieć braki lub niedostateczną wiedzę. Brak rzetelnej, wszechstronnej i opartej na dowodach naukowych edukacji seksualnej niesie za sobą ryzyko zagrożeń oraz trudności dotyczących indywidualnego rozwoju psychoseksualnego czy zdrowia seksualnego ale może przekładać się także na relacje międzyludzkie i społeczne w sferze funkcjonowania dzieci, młodzieży i dorosłych.
Niektóre z tych braków to:

• kryteria normy rozwoju seksualnego. Szczególnie nastolatkowie potrzebują informacji na temat zmian, jakie naturalnie zachodzą w ich ciele podczas okresu dojrzewania, w tym zmian hormonalnych, cyklu menstruacyjnego, polucji czy też innych aspektów związanych z rozwojem seksualnym i jego prawidłowościami.
• wiedza nt. anatomii i fizjologii. Brak wiedzy na temat własnego ciała (ale i różnic w obrębie płci), może prowadzić do niezrozumienia własnego (i innych) ciała, jego potrzeb, kompleksów, lęków, sytuacji alarmujących.
• zdrowie psychiczne i emocjonalne. Edukacja seksualna powinna również obejmować zagadnienia związane ze światem uczuć i emocji, relacjami międzyludzkimi, granicami
  osobistymi, akceptacją własnej seksualności oraz szacunkiem dla innych jako istot seksualnych.
• świadoma zgoda na aktywność seksualną. Ważnym i nieodzownym elementem edukacji seksualnej jest uczenie o znaczeniu zgody w relacjach seksualnych, umiejętności jej komunikowania, rozpoznawania granic osobistych własnych i innych osób oraz ich szanowanie.
• bezpieczne/bezpieczniejsze zachowania seksualne w kontekście problematyki STIs. Nieodpowiednia wiedza w tym zakresie, jej brak lub mity w dużym stopniu mogą przyczyniać się do wzrostu ryzyka zakażeń chorobami i infekcjami przenoszonymi droga płciową (STIs).
• zdrowie reprodukcyjne. Wiele osób może mieć braki w wiedzy na temat metod antykoncepcji, w tym skuteczności, dostępności oraz korzyści i ryzyka związanych z różnymi metodami antykoncepcji czy umiejętności z nich korzystania.
• różnorodność seksualna i płciowa. Brak wiedzy na temat różnorodności seksualnej, orientacji psychoseksualnych oraz tożsamości płciowej może prowadzić do braku zrozumienia i akceptacji własnej seksualności, a także w znacznym stopniu przyczyniać się do stygmatyzacji, dyskryminacji lub wykluczenia osób o odmiennych orientacjach seksualnych i tożsamościach płciowych.
• przemoc seksualna i płciowa. Brak wiedzy na temat granic osobistych, świadomej zgody oraz zdrowych relacji może sprawić, że jednostki są bardziej narażone na wykorzystywanie seksualne, przemoc seksualną i inne formy krzywdzenia. Jednocześnie nie mają wiedzy gdzie i do kogo mogą się udać w sytuacji doświadczania przemocy seksualnej.
• odpowiedzialne korzystanie z internetu i nowoczesnych technologii. Brak wiedzy, umiejętności i informacji na temat bezpieczeństwa w sieci i zagrożeń płynących z użytkowania nowoczesnych technologii może przyczyniać się nie tylko do osobistych problemów młodych osób, ale także narażać je na wykorzystanie seksualne ze strony rówieśników czy osób dorosłych, a nawet łamanie prawa.

Podsumowując, wbrew twierdzeniom przeciwników holistycznej edukacji seksualnej badania naukowe prowadzone od wielu lat na szczeblu krajowym i międzynarodowym jasno wykazały jednoznaczne korzyści płynące z prowadzenia tego typu edukacji.

Sama edukacja seksualna powinna wykraczać poza samo przekazywanie jedynie informacji o prokreacji i związanych z seksualnością zagrożeniach dla zdrowia. Warto aby skupiała się głównie na pomocy jednostkom w budowaniu zdrowego i świadomego podejścia do swojej seksualności, dbania o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne oraz poszanowania siebie i innych.

Jej wymiernymi rezultatami są: późniejsze podejmowanie aktywności seksualnej, ograniczenie ryzykownych zachowań seksualnych, upowszechnienie stosowania skutecznej i nowoczesnej antykoncepcji, promocja zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw w tym zakresie. Skuteczne programy z zakresu edukacji seksualnej umacniają również wartości, społeczne normy i wzajemne wsparcie w grupie rówieśniczej oraz udzielają informacji o możliwościach uzyskania pomocy i wsparcia.

Holistyczna edukacja seksualna stanowi również mocne i niezastąpione narzędzie zwalczania przemocy, wykorzystywania seksualnego w różnych formach i dyskryminacji (ze względu na płeć, orientację, tożsamość, wiek, rasę, religię, pozycję społeczną) oraz promowania szacunku dla różnorodności. Dodatkowo jest jednym z fundamentalnych praw człowieka!

W jaką wiedzę i umiejętności wyposażyć dziecko, żeby mogło przygotować się świadomie do rozpoczęcia życia płciowego?

Na wstępie warto zaznaczyć zasadniczy cel edukacji seksualnej jakim jest koncentracja na ludzkiej seksualności rozumianej jako pozytywny potencjał człowieka oraz źródło satysfakcji i przyjemności. Kluczowe jest tu zatem wspieranie rozwoju seksualnego jednostki, tak aby mogła ona rozwinąć zdolność do nawiązania bliskiej, trwałej i dojrzałej relacji intymnej, w której jest możliwa realizacja własnej płciowości, seksualności, emocji i pragnień. Dlatego też edukacja seksualna powinna być skierowana również na te sfery życia i przyczyniać się do wszechstronnego rozwoju człowieka (zarówno w celu osiągnięcia przez niego dojrzałości seksualnej, jak i umiejętności realizacji siebie jako istoty seksualnej zgodnie ze swoimi wartościami, potrzebami i obowiązującymi normami).

Istotne w tej kwestii, jest przede wszystkim ukształtowanie osoby zdrowej seksualnie, która rozumie i cieszy się tą sferą, wyraża swobodnie swoją płciowość i seksualność bez lęku i wstydu (zarówno w sensie psychicznym, jak i fizycznym) i jest przy tym odpowiedzialna za swoje wybory, podejmowane decyzje i zachowania (w odniesieniu do samego siebie, partnera i ogółu społeczeństwa) oraz podejmuje odpowiedzialność za własne zdrowie seksualne i ogólny dobrostan w tym wymiarze.

Przygotowanie dziecka do świadomego rozpoczęcia życia płciowego wymaga zrównoważonego podejścia, które uwzględnia zarówno wiedzę, jak i umiejętności emocjonalne i interpersonalne.

Mam świadomość, że dla wielu rodziców nie jest to łatwe zadanie, gdyż w dużej mierze rolę odgrywa tu w ogóle ich pogląd na seksualność człowieka, traktowanie dziecka jako istoty seksualnej a także ich własne doświadczenia związane z ich seksualnością oraz edukacją w tym zakresie.

Jednak można się do tego etapu przygotować. Istotna jest edukacja od najmłodszych lat. Z pewnością rozmowy z dzieckiem w wieku przedszkolnym dotyczące płciowości i cielesności mogą ułatwić edukację tego typu, która będzie się zmieniać wraz z rozwojem dziecka i jego potrzebami w tej kwestii.

Warto pamiętać, że dzieci nie chcą wszystkiego wiedzieć od razu. Informacje oraz słownictwo dotyczące seksualności człowieka powinny być przystosowane do zakresu pojęciowego i wiedzy dziecka w danym wieku a także jego zdolności i możliwości poznawczych. Bardzo pomocna w tym zakresie jest szeroko dostępna wiedza, książki czy strony internetowe skierowane do rodziców oraz samych bezpośrednio zainteresowanych, które mogą stanowić znakomite wsparcie w prowadzeniu edukacji seksualnej własnego dziecka na różnych etapach jego rozwoju.

Jest kilka kluczowych tematów, które warto poruszyć i omówić w rozmowie z nastolatkiem (mając na uwadze wiek jego ochrony prawnej) na temat świadomego rozpoczęcia życia płciowego:

• czy to jego decyzja?
• czy oboje wyrażają na to świadomą zgodę?
• czy rozumie znaczenie zgody w relacjach seksualnych i wie, że ma prawo do wyrażania swoich granic i jednocześnie obowiązek szanowania granic tej drugiej osoby?
• czy czuje się na to gotowa/gotowy?
• czy jest gotowe na radzenie sobie z różnymi emocjami z tym związanymi?
• czy to osoba, z którą chce to zrobić; której ufa, zna ją?
• czy jest wyposażone w umiejętności komunikacyjne, aby móc rozmawiać z partnerem/partnerką na
  temat swoich potrzeb, oczekiwań i obaw związanych z życiem seksualnym?
• czy wspólnie omówili i ustalili sprawy związane z zabezpieczeniem przed ciążą oraz infekcjami przenoszonymi droga płciową?
• co na to jej/jego system wartości?